Salam dostlar, söz verdiyim kimi, bu dəfə çox sadə bir fotosel açarı dərc edirəm. Qısa müddət əvvəl dərc etdiyim taymerlə eyni prinsip üzərində işləyir, lakin bu halda aktivləşdirmə düymə yerinə işıqla aparılır. Sadəliyinə baxmayaraq, bu dövrəni bir alaqaranlıq açarı kimi istifadə edə bilərik,çünki,çox vacib olan histerezisə sahib olacaq şəkildə layihələndirilmişdir (nəzərdə tutulmuşdur).
Həddindən artıq texniki izahlardan yayınaraq, histerezis, əsasən fotoelektrik hücrəyə düşən işıq müəyyən bir səviyyənin altına düşəndə relenin işə düşməsidir, lakin releni söndürmək üçün daha çox işıq olmalıdır. Başqa sözlə, iki fərqli vəziyyət (eşik) var: biri relenin aktiv olması üçün, digəri isə söndürülməsi üçün. Histerezis, alaqaranlıqda və ya fırtınalı günlərdə işıq və qaranlıq arasında (fasiləsiz olaraq vəziyyət sahəsindən keçməklə) olduğu üçün dövrənin daim açılmasını və sönməsini maneə törədir. Sənayedə əksər elektron nəzarətçilərin (kontrollerlərin) histerezis sistemi var. Açarımızdakı BC558 transistorunun emitterindəki 4.7K müqavimət sayəsində əldə edilir.
İndi dövrənin necə işlədiyini izah edirəm. İşıq şəraitində fotoelektrik hüceyrə (LDR) qoşulur (keçiricilik artır), müqavimət dəyəri aşağıdır və buna görə də daxilindəki gərginlik (müsbətə bağlı olduğu üçün) demək olar ki, müsbətdir. Buna görə, BC558 PNP tipli tranzistor cərəyanı keçirmir və releni aktivləşdirməyə xidmət edən ikinci BC548 tranzistorunu (NPN tipi) cərəyanla təmin etmir. Bunun yerine qaranlıq şəraitdə, fotoelektrik hücrənin (LDR) müavimət dəyəri önəmli ölçüdə artar, bu səbəbdən , üzerindeki voltaj daha mənfi olur ve bu, BC558 tranzistorunun keçiriciliyə başlamasına səbəb olur (PNP tranzistorları, bazadakı gərginlik mənfi olduqda keçiriciliyə başlayır).(emitterə nəzərən ən azı 0,6V) . Tranzistorda bir dəfə keçiricilik yarandıqdan sonra, ikinci tranzistora (BC548) cərəyan verir, bu da releni aktivləşdirir və reledən cərəyan keçməyə başlayır.
Trimmer, dövrənin aktivləşdirmə həddini tənzimləməyimizə imkan verir. Trimmer ilə ardıcıl müqavimət, trimmer minimumda olarsa və fotoelektrik hücrə çox işıq alırsa, həddindən artıq cərəyanın qarşısını alır. Məqalənin əvvəlində, lövhədə komponentlərin paylanmasını və 220V (və ya 110V) lampaya qoşulma nümunəsini göstərmişdim. Dövrəni LED lampaya bağlamaq istəyənlər, rele çıxışlarına yaxın olan köməkçi kontaktlardan şəkildə göründüyü kimi istifadə edə bilərlər.
Dövrənin normal işləməsi üçün 9V və 15V arasında bir təchizat gərginliyi istifadə edilə bilər, ancaq fərqli gərginliyə bağlıdırsa, müvafiq relenin seçilməsi lazımdır. Qurduğum modeldə 12V istifadə etdim (əslində sərfiyatdan asılı olaraq çox dəyişkən gərginlikli çıxışı olan tənzimlənməmiş bir qaynaq idi).
Materialların siyahısı
- 2 x 4.7K 1/4W rezistor
- 1 x 1K 1/4W rezistor
- 1 x 47K 1/4W rezistor
- 1 x 500K trimmer
- 1 x LDR (fotoelektrik hücrə)
- 1 x diod 1N4005 (və ya 1N4007)
- 1 x transistor BC548 (və ya BC547)
- 1 x transistor BC558 (və ya BC557)
- 1 x cüt 12V rele
- 2 x tərəfli terminal bloku olan 3 bağlayıcı
- 3 x tərəfli terminal bloku olan 1 bağlayıcı
- 1 x çap lövhəsi
Şəkildə çap dövrəsinin dizaynını görə bilərik. İstifadə etdiyim rele ikiqatdır və cari gücünü artırmaq üçün kontaktları paralel olaraq bağladım. Çıxış kontaktı üçdür, çünki relelərimizdə də dövrəmizin əks istiqamətdə işləməsi lazım olduqda istifadə edə biləcəyimiz “normal bağlı” (NC) çıxışı var.
Düşünürəm ki, dövrəmiz fotoelektrik maneə kimi də istifadə oluna bilər. Bunun üçün nəzarət etmək istədiyimiz keçidin digər tərəfində yerləşən, yaratdığımız işıq şüası (LEDlər, lampalar, fənər, lazer və s.) ilə fotoelektrik hücrəmizi işıqlandırmaq kifayətdir. Bir insan (bir heyvan və ya bir cisim) bu “maneəni” keçəndə işıq şüası kəsiləcək və bu səbəbdən də releni işə salacaq. Bu şəkildə istifadə etmək istəyirsinizsə, işıq müdaxiləsinin qarşısını almaq üçün fotoelektrik hücrəyə bir neçə santimetrlik qaranlıq bir boru əlavə etməyi məsləhət görürəm.
Çox nostalji olmamağa çalışaraq deyim ki, 11 yaşımda kiçik bir bazara kimsə girəndə anama xəbər vermək üçün sizə göstərdiyim kimi bir sistem hazırladım və qurdum. Təəssüf ki, heç yarım saat işləmədi. O yaşda elektronika haqqında çox az şey bilirdim və layihə çox yaxşı yığılmamışdı. 🙂
Həyat dönüşləri məni bir neçə il əvvəl bu cür sistemi yenidən qurmağa məcbur etdi, amma bu vəziyyətdə elektronikası həmişə çox sadə olsa da, sistem həqiqətən gözəl idi. Sizdə bir təsəvvür yaratması üçün bəzi fotoşəkilləri göstərirəm. Bakıdakı bir şirkət üçün interaktiv bir qurğu idi.
Şəkillərdə gördüyünüz kimi, işıq generatorları lazer diodları ilə hazırlanmışdır (gözlər üçün risk yaratmamaq üçün bir az diqqət mərkəzində deyil). Bu, onlara çox sadə sistemlərdən istifadə edərək elektronikada kompleks işlərin aparıla biləcəyini göstərir.
Bu məqalənin bitdiyi yer buradır. Ümid edirəm faydalı hesab edərsiniz.
Bir sonrakı yazımıza qədər !!
Photocell çap lövhəsi (KiCad formatı)
inventable.eu
