Bu gün “alqoritm”, “sistem”, “informasiya texno logiyaları” və s. sözlərlə yana şı, “layihə” sözü də həyatımızın əlamətlərindən birinə çevrilmişdir. Bu sözə qə-
zet və jurnallarda, radio və televiziya efirlərində tez-tez rast gəlinir.Məsələn,
• Bakı–Tbilisi–Ceyhan (BTC) boru kəməri layihəsi• Təhlükəsiz şəhər layihəsi• Təhsil Sektorunun İnkişafı Layihəsi (TSİL)• Büdcə layihəsiifadələrini, yəqin ki, tez-tez eşidirsiniz.Bəs “layihə” nə deməkdir?Ən ümumi mənada layihə, müəyyən fəaliyyət nəticəsində maddi, yaxud intellektual məhsul şəklində reallaşdırılan yeni ideyadır. Hər hansı məhsul yarat maq
üçün müəyyən işlər görmək lazımdır. Bunun üçün maddi, maliyyə və insan
resursları ilə təminata ehtiyac vardır. Onu da xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, layi hənin uğurlu icrası üçün məqsədin aydın olması vacibdir.
Layihə [project], məhdud zaman çərçivəsində müxtəlif resurslardan istifadə
etməklə, məhsul və ya xidmət növü yaratmaq istiqamətində aparılan
məqsədyönlü fəaliyyətdir.
5.1
Yuxarıda sadalanan nümunələrdən də göründüyü kimi, müxtəlif növ layihələr
var dır. Layihənin hansı növə aid edilməsi onların təsnifatından asılıdır. Belə təsnifat fəaliyyət sahəsi, layihənin müddəti, mürəkkəbliyi, miqyası və s. üzrə aparıla
bilər.
Fəaliyyət sahəsinə görə layihələr təşkilati, texniki, sosial, iqtisadi və s. layi hə –
lə rə ayrılır (şəkil 5.1). Çox zaman layihə qarışıq tipli olur. Məsələn, ma gistral
yol ların tikintisi təkcə texniki layihə deyil, həm də iqtisadi layihədir, çünki re gion ların iqtisadi inkişaf problemlərini həll edir. Veriliş hazırlamaq üçün yeni televiziya layihəsi məzmun baxımından sosial ola bilər, lakin o, həm də kanalın
iqtisadi problemlərini həll etdiyindən, eyni zamanda onu iqtisadi layihə də hesab
et mək olar.
Şəkil 5.1. Fəaliyyət sahəsinə görə layihələrin növləri
Həyata keçmə müddətinə görə layihələr qısamüddətli (1 ilədək), ortamüddətli
(1 ildən 2 ilədək) və uzunmüddətli (2 ildən artıq) ola bilər (şəkil 5.2). Məsələn,
Marsın tədqiqi ilə bağlı beynəlxalq layihə uzunmüddətlidir, o, on illərlə davam
edəcək.
Layihələri mürəkkəbliyinə və miqyasına görə sadə, orta və mürəkkəb ol maq la bir-birindən fərqləndirirlər (şəkil 5.3). Məsələn, hər hansı yolun çəkilməsi layihəsi mü rək kəb liyinə və miqyasına görə Marsın tədqiqi ilə bağlı beynəlxalq layihə ilə mü qa yi sə oluna bilməz.
Şəkil 5.3. Mürəkkəbliyinə və miqyasına görə layihələrin növləri
Layihələr
Sadə Orta Mürəkkəb
Layihələr
Qısamüddətli Ortamüddətli Uzunmüddətli
Layihələr
Texniki Sosial Təşkilati İqtisadi Digər
Layihənin hazırlanmasının əsas mərhələləri. Hər bir layihənin işlənib ha zır lan ması bir neçə mərhələdən keçir.
Layihənin ideyası. Yeni məhsulun hazırlanmasının ilkin mərhələsi uyğun
ideyanın yaranması və dərk edilməsidir. Layihənin uğurla həyata keçirilməsi
üçün onun ideyası hərtərəfli düşünülməlidir. Layihənin ideyası istər bir insan,
istərsə də insanlar qrupu tərəfindən yaradıla bilər.
Layihəni hazırlayarkən siyasi, iqtisadi, hüquqi, ekoloji və digər amilləri nə-
zə rə almaq lazımdır. Ona görə də layihənin hazırlanmasından əvvəl ilkin ide yanın konkret mühitə nə qədər uyğun gəldiyini araşdırmaq vacibdir. Nəticə müsbət
olarsa, layihənin hazırlanmasına başlamaq olar. Bu yolda iki mühüm mərhələ var:
• fəaliyyətin planlaşdırılması;
• nəticələrə nəzarət və onların təhlili.
Planlaşdırma. Mürəkkəbliyindən asılı olmayaraq, istənilən işin icra planı qabaq cadan hazırlanarsa, həmin işi vaxtında və uğurla sona çatdırmaq olar. Bu
mərhələdə bütün işləri dərindən ölçüb-biçmək lazımdır: hansı işlər hansı ardıcıllıqla yerinə yetiriləcək və bunun üçün hansı maliyyə, maddi və insan resursları
tələb olunacaq?
Planlaşdırma mərhələsində layihənin strukturunu da müəyyənləşdirmək
lazımdır: layihə hansı elementlərdən ibarətdir və onlar bir-biri ilə necə əlaqəlidir?
Layihənin strukturu onu təşkil edən və bir-biri ilə əlaqədə olan informasiya
obyektlərinin toplusudur.
Deməli, struktur informasiya modelidir, çünki o, xüsusi seçilmiş və sistemləşdirilmiş informasiyanı əks etdirir. İnformasiyanın seçilməsi və təqdim olunması qoyulmuş məqsədə uyğun olaraq həyata keçirilir. Layihəyə müxtəlif cəhətlər dən baxmaqla müxtəlif informasiya modelləri (strukturlar) almaq olar. La yihənin strukturunda əks olunması vacib olan bəzi məqsədlərə baxaq.
1. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində onun başlıca məqsədinə – yeni
məh sulun (məsələn, yeni kompyuter modelinin) yaradılmasına nail olunmalıdır.
Bu məqsədi həyata keçirmək üçün hansı aralıq məqsədlərə nail olunması bilinməlidir. Layihənin uyğun strukturunda bütün aşkarlanmış aralıq məqsədlər, on ların bir-biri ilə və həmçinin, başlıca məqsədlə əlaqələri əks olunmalıdır. Deməli,
belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd layihənin məq səd lərinin
strukturunu əks etdirməkdir.
2. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində hər hansı məhsul, yaxud xidmət
nö vü yaradılmalıdır. Məsələn, kompyuterin yeni modeli, yeni texnologiya, təmir
olunmuş məktəb və s. uyğun layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində yaradılır.
Layihədə iştirak edən insanların fəaliyyətini düzgün təşkil etmək üçün bu layi-
hənin yerinə yetirilməsi nəticəsində alınacaq məhsulun hansı hissələrdən ibarət
olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Bu baxımdan layihənin strukturu həmin məhsulu təşkil edən elementlər haqqında informasiyanı dəqiq əks etdirməlidir. Mə sə –
lən, kompyuterin hansı bloklardan ibarət olduğunu, yeni texnologiyanın tərkibinə
nələrin daxil olduğunu, məktəbdə nələrin təmirə ehtiyacı olduğunu və s. yaxşı
təsəvvür etmək lazımdır.
Deməli, belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd məhsulun strukturunu əks etdirməkdir.
Onu da qeyd etmək vacibdir ki, layihənin strukturları layihənin müxtəlif
informasiya modelləridir. Strukturlar çox ola bilər və həmin strukturlarda layihənin hansı cəhətini əks etdirmək istəyindən asılıdır. Layihənin strukturunu əyani
təqdim etmək üçün çox zaman qrafik görüntülərdən istifadə olunur. Əksər strukturları iyerarxik sxem, yaxud ağac şəklində göstərmək olar (şəkil 5.4).
Layihənin iyerarxik strukturlarının yaradılması yuxarıdan aşağıya doğru
aparılır. Öncə hər hansı strukturun baş obyekti müəyyən olunur, sonra isə onu
təşkil edən obyektlərin aşkara çıxarılmasına başlanılır. Baş obyektin bu üsulla
tərkib hissələrinə bölünməsinə struktur dekompozisiyası deyilir. Aralıq məqsəd lərin və məhsulun tərkibinin aşkarlanması, layihədəki işlərin tərkibinin müəyyən
olunması, layihənin yerinə yetirilməsinə nəzarətin təşkili kimi layihə strukturları
belə hazırlanır.
İnformasiya modellərinin struktur şəklində hazırlanmasında əsas məqsəd layi hənin uğurla nəticələnməsi üçün aşağıdakı suallara cavab tapmaqdır:
• Niyə? – layihənin məqsədi müəyyən olunur;
• Nə? – layihədə hazırlanan obyekt, məhsul, yaxud xidmət növü müəyyən
olu nur;
• Kim? – layihənin iştirakçıları və onların vəzifələri müəyyən olunur;
• Necə və nə vaxt? – layihə üzrə işlər və icra müddəti müəyyən olunur;
• Necə nəzarət etməli? – işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət üsulları müəyyən
olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, layihənin strukturunun yaradılması iterasiyalı (latın
dilindən tərcümədə “iteratio” – “təkrar” deməkdir) prosesdir. Öncə təqribi strukturlar hazırlanır. Sonra layihənin məqsədləri və vəzifələri dəqiqləşdikcə bu strukturlar tədricən korrektə olunur. Hətta layihənin başlanması haqqında qərar qəbul
edildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun cari
düzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlər
dəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.
Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verir
üçün müəyyən işlər görmək lazımdır. Bunun üçün maddi, maliyyə və insanresursları ilə təminata ehtiyac vardır. Onu da xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, layi hənin uğurlu icrası üçün məqsədin aydın olması vacibdir.Layihə [project], məhdud zaman çərçivəsində müxtəlif resurslardan istifadə
etməklə, məhsul və ya xidmət növü yaratmaq istiqamətində aparılan
məqsədyönlü fəaliyyətdir.
5.1
Yuxarıda sadalanan nümunələrdən də göründüyü kimi, müxtəlif növ layihələr
var dır. Layihənin hansı növə aid edilməsi onların təsnifatından asılıdır. Belə təsnifat fəaliyyət sahəsi, layihənin müddəti, mürəkkəbliyi, miqyası və s. üzrə aparıla
bilər.
Fəaliyyət sahəsinə görə layihələr təşkilati, texniki, sosial, iqtisadi və s. layi hə –
lə rə ayrılır (şəkil 5.1). Çox zaman layihə qarışıq tipli olur. Məsələn, ma gistral
yol ların tikintisi təkcə texniki layihə deyil, həm də iqtisadi layihədir, çünki re gion ların iqtisadi inkişaf problemlərini həll edir. Veriliş hazırlamaq üçün yeni televiziya layihəsi məzmun baxımından sosial ola bilər, lakin o, həm də kanalın
iqtisadi problemlərini həll etdiyindən, eyni zamanda onu iqtisadi layihə də hesab
et mək olar.
Şəkil 5.1. Fəaliyyət sahəsinə görə layihələrin növləri
Həyata keçmə müddətinə görə layihələr qısamüddətli (1 ilədək), ortamüddətli
(1 ildən 2 ilədək) və uzunmüddətli (2 ildən artıq) ola bilər (şəkil 5.2). Məsələn,
Marsın tədqiqi ilə bağlı beynəlxalq layihə uzunmüddətlidir, o, on illərlə davam
edəcək.
Layihələri mürəkkəbliyinə və miqyasına görə sadə, orta və mürəkkəb ol maq la bir-birindən fərqləndirirlər (şəkil 5.3). Məsələn, hər hansı yolun çəkilməsi layihəsi mü rək kəb liyinə və miqyasına görə Marsın tədqiqi ilə bağlı beynəlxalq layihə ilə mü qa yi sə oluna bilməz.
Şəkil 5.3. Mürəkkəbliyinə və miqyasına görə layihələrin növləri
Layihələr
Sadə Orta Mürəkkəb
Layihələr
Qısamüddətli Ortamüddətli Uzunmüddətli
Layihələr
Texniki Sosial Təşkilati İqtisadi Digər
Layihənin hazırlanmasının əsas mərhələləri. Hər bir layihənin işlənib ha zır lan ması bir neçə mərhələdən keçir.
Layihənin ideyası. Yeni məhsulun hazırlanmasının ilkin mərhələsi uyğun
ideyanın yaranması və dərk edilməsidir. Layihənin uğurla həyata keçirilməsi
üçün onun ideyası hərtərəfli düşünülməlidir. Layihənin ideyası istər bir insan,
istərsə də insanlar qrupu tərəfindən yaradıla bilər.
Layihəni hazırlayarkən siyasi, iqtisadi, hüquqi, ekoloji və digər amilləri nə-
zə rə almaq lazımdır. Ona görə də layihənin hazırlanmasından əvvəl ilkin ide yanın konkret mühitə nə qədər uyğun gəldiyini araşdırmaq vacibdir. Nəticə müsbət
olarsa, layihənin hazırlanmasına başlamaq olar. Bu yolda iki mühüm mərhələ var:
• fəaliyyətin planlaşdırılması;
• nəticələrə nəzarət və onların təhlili.
Planlaşdırma. Mürəkkəbliyindən asılı olmayaraq, istənilən işin icra planı qabaq cadan hazırlanarsa, həmin işi vaxtında və uğurla sona çatdırmaq olar. Bu
mərhələdə bütün işləri dərindən ölçüb-biçmək lazımdır: hansı işlər hansı ardıcıllıqla yerinə yetiriləcək və bunun üçün hansı maliyyə, maddi və insan resursları
tələb olunacaq?
Planlaşdırma mərhələsində layihənin strukturunu da müəyyənləşdirmək
lazımdır: layihə hansı elementlərdən ibarətdir və onlar bir-biri ilə necə əlaqəlidir?
Layihənin strukturu onu təşkil edən və bir-biri ilə əlaqədə olan informasiya
obyektlərinin toplusudur.
Deməli, struktur informasiya modelidir, çünki o, xüsusi seçilmiş və sistemləşdirilmiş informasiyanı əks etdirir. İnformasiyanın seçilməsi və təqdim olunması qoyulmuş məqsədə uyğun olaraq həyata keçirilir. Layihəyə müxtəlif cəhətlər dən baxmaqla müxtəlif informasiya modelləri (strukturlar) almaq olar. La yihənin strukturunda əks olunması vacib olan bəzi məqsədlərə baxaq.
1. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində onun başlıca məqsədinə – yeni
məh sulun (məsələn, yeni kompyuter modelinin) yaradılmasına nail olunmalıdır.
Bu məqsədi həyata keçirmək üçün hansı aralıq məqsədlərə nail olunması bilinməlidir. Layihənin uyğun strukturunda bütün aşkarlanmış aralıq məqsədlər, on ların bir-biri ilə və həmçinin, başlıca məqsədlə əlaqələri əks olunmalıdır. Deməli,
belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd layihənin məq səd lərinin
strukturunu əks etdirməkdir.
2. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində hər hansı məhsul, yaxud xidmət
nö vü yaradılmalıdır. Məsələn, kompyuterin yeni modeli, yeni texnologiya, təmir
olunmuş məktəb və s. uyğun layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində yaradılır.
Layihədə iştirak edən insanların fəaliyyətini düzgün təşkil etmək üçün bu layi-
hənin yerinə yetirilməsi nəticəsində alınacaq məhsulun hansı hissələrdən ibarət
olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Bu baxımdan layihənin strukturu həmin məhsulu təşkil edən elementlər haqqında informasiyanı dəqiq əks etdirməlidir. Mə sə –
lən, kompyuterin hansı bloklardan ibarət olduğunu, yeni texnologiyanın tərkibinə
nələrin daxil olduğunu, məktəbdə nələrin təmirə ehtiyacı olduğunu və s. yaxşı
təsəvvür etmək lazımdır.
Deməli, belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd məhsulun strukturunu əks etdirməkdir.
Onu da qeyd etmək vacibdir ki, layihənin strukturları layihənin müxtəlif
informasiya modelləridir. Strukturlar çox ola bilər və həmin strukturlarda layihənin hansı cəhətini əks etdirmək istəyindən asılıdır. Layihənin strukturunu əyani
təqdim etmək üçün çox zaman qrafik görüntülərdən istifadə olunur. Əksər strukturları iyerarxik sxem, yaxud ağac şəklində göstərmək olar (şəkil 5.4).
Layihənin iyerarxik strukturlarının yaradılması yuxarıdan aşağıya doğru
aparılır. Öncə hər hansı strukturun baş obyekti müəyyən olunur, sonra isə onu
təşkil edən obyektlərin aşkara çıxarılmasına başlanılır. Baş obyektin bu üsulla
tərkib hissələrinə bölünməsinə struktur dekompozisiyası deyilir. Aralıq məqsəd lərin və məhsulun tərkibinin aşkarlanması, layihədəki işlərin tərkibinin müəyyən
olunması, layihənin yerinə yetirilməsinə nəzarətin təşkili kimi layihə strukturları
belə hazırlanır.
İnformasiya modellərinin struktur şəklində hazırlanmasında əsas məqsəd layi hənin uğurla nəticələnməsi üçün aşağıdakı suallara cavab tapmaqdır:
• Niyə? – layihənin məqsədi müəyyən olunur;
• Nə? – layihədə hazırlanan obyekt, məhsul, yaxud xidmət növü müəyyən
olu nur;
• Kim? – layihənin iştirakçıları və onların vəzifələri müəyyən olunur;
• Necə və nə vaxt? – layihə üzrə işlər və icra müddəti müəyyən olunur;
• Necə nəzarət etməli? – işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət üsulları müəyyən
olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, layihənin strukturunun yaradılması iterasiyalı (latın
dilindən tərcümədə “iteratio” – “təkrar” deməkdir) prosesdir. Öncə təqribi strukturlar hazırlanır. Sonra layihənin məqsədləri və vəzifələri dəqiqləşdikcə bu strukturlar tədricən korrektə olunur. Hətta layihənin başlanması haqqında qərar qəbul
edildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun cari
düzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlər
dəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.
Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verir
etməklə, məhsul və ya xidmət növü yaratmaq istiqamətində aparılanməqsədyönlü fəaliyyətdir.5.1Yuxarıda sadalanan nümunələrdən də göründüyü kimi, müxtəlif növ layihələrvar dır. Layihənin hansı növə aid edilməsi onların təsnifatından asılıdır. Belə təsnifat fəaliyyət sahəsi, layihənin müddəti, mürəkkəbliyi, miqyası və s. üzrə aparılabilər.Fəaliyyət sahəsinə görə layihələr təşkilati, texniki, sosial, iqtisadi və s. layi hə –
lə rə ayrılır (şəkil 5.1). Çox zaman layihə qarışıq tipli olur. Məsələn, ma gistral
yol ların tikintisi təkcə texniki layihə deyil, həm də iqtisadi layihədir, çünki re gion ların iqtisadi inkişaf problemlərini həll edir. Veriliş hazırlamaq üçün yeni televiziya layihəsi məzmun baxımından sosial ola bilər, lakin o, həm də kanalın
iqtisadi problemlərini həll etdiyindən, eyni zamanda onu iqtisadi layihə də hesab
et mək olar.
Şəkil 5.1. Fəaliyyət sahəsinə görə layihələrin növləri
Həyata keçmə müddətinə görə layihələr qısamüddətli (1 ilədək), ortamüddətli
(1 ildən 2 ilədək) və uzunmüddətli (2 ildən artıq) ola bilər (şəkil 5.2). Məsələn,
Marsın tədqiqi ilə bağlı beynəlxalq layihə uzunmüddətlidir, o, on illərlə davam
edəcək.
Layihələri mürəkkəbliyinə və miqyasına görə sadə, orta və mürəkkəb ol maq la bir-birindən fərqləndirirlər (şəkil 5.3). Məsələn, hər hansı yolun çəkilməsi layihəsi mü rək kəb liyinə və miqyasına görə Marsın tədqiqi ilə bağlı beynəlxalq layihə ilə mü qa yi sə oluna bilməz.
Şəkil 5.3. Mürəkkəbliyinə və miqyasına görə layihələrin növləri
Layihələr
Sadə Orta Mürəkkəb
Layihələr
Qısamüddətli Ortamüddətli Uzunmüddətli
Layihələr
Texniki Sosial Təşkilati İqtisadi Digər
Layihənin hazırlanmasının əsas mərhələləri. Hər bir layihənin işlənib ha zır lan ması bir neçə mərhələdən keçir.
Layihənin ideyası. Yeni məhsulun hazırlanmasının ilkin mərhələsi uyğun
ideyanın yaranması və dərk edilməsidir. Layihənin uğurla həyata keçirilməsi
üçün onun ideyası hərtərəfli düşünülməlidir. Layihənin ideyası istər bir insan,
istərsə də insanlar qrupu tərəfindən yaradıla bilər.
Layihəni hazırlayarkən siyasi, iqtisadi, hüquqi, ekoloji və digər amilləri nə-
zə rə almaq lazımdır. Ona görə də layihənin hazırlanmasından əvvəl ilkin ide yanın konkret mühitə nə qədər uyğun gəldiyini araşdırmaq vacibdir. Nəticə müsbət
olarsa, layihənin hazırlanmasına başlamaq olar. Bu yolda iki mühüm mərhələ var:
• fəaliyyətin planlaşdırılması;
• nəticələrə nəzarət və onların təhlili.
Planlaşdırma. Mürəkkəbliyindən asılı olmayaraq, istənilən işin icra planı qabaq cadan hazırlanarsa, həmin işi vaxtında və uğurla sona çatdırmaq olar. Bu
mərhələdə bütün işləri dərindən ölçüb-biçmək lazımdır: hansı işlər hansı ardıcıllıqla yerinə yetiriləcək və bunun üçün hansı maliyyə, maddi və insan resursları
tələb olunacaq?
Planlaşdırma mərhələsində layihənin strukturunu da müəyyənləşdirmək
lazımdır: layihə hansı elementlərdən ibarətdir və onlar bir-biri ilə necə əlaqəlidir?
Layihənin strukturu onu təşkil edən və bir-biri ilə əlaqədə olan informasiya
obyektlərinin toplusudur.
Deməli, struktur informasiya modelidir, çünki o, xüsusi seçilmiş və sistemləşdirilmiş informasiyanı əks etdirir. İnformasiyanın seçilməsi və təqdim olunması qoyulmuş məqsədə uyğun olaraq həyata keçirilir. Layihəyə müxtəlif cəhətlər dən baxmaqla müxtəlif informasiya modelləri (strukturlar) almaq olar. La yihənin strukturunda əks olunması vacib olan bəzi məqsədlərə baxaq.
1. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində onun başlıca məqsədinə – yeni
məh sulun (məsələn, yeni kompyuter modelinin) yaradılmasına nail olunmalıdır.
Bu məqsədi həyata keçirmək üçün hansı aralıq məqsədlərə nail olunması bilinməlidir. Layihənin uyğun strukturunda bütün aşkarlanmış aralıq məqsədlər, on ların bir-biri ilə və həmçinin, başlıca məqsədlə əlaqələri əks olunmalıdır. Deməli,
belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd layihənin məq səd lərinin
strukturunu əks etdirməkdir.
2. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində hər hansı məhsul, yaxud xidmət
nö vü yaradılmalıdır. Məsələn, kompyuterin yeni modeli, yeni texnologiya, təmir
olunmuş məktəb və s. uyğun layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində yaradılır.
Layihədə iştirak edən insanların fəaliyyətini düzgün təşkil etmək üçün bu layi-
hənin yerinə yetirilməsi nəticəsində alınacaq məhsulun hansı hissələrdən ibarət
olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Bu baxımdan layihənin strukturu həmin məhsulu təşkil edən elementlər haqqında informasiyanı dəqiq əks etdirməlidir. Mə sə –
lən, kompyuterin hansı bloklardan ibarət olduğunu, yeni texnologiyanın tərkibinə
nələrin daxil olduğunu, məktəbdə nələrin təmirə ehtiyacı olduğunu və s. yaxşı
təsəvvür etmək lazımdır.
Deməli, belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd məhsulun strukturunu əks etdirməkdir.
Onu da qeyd etmək vacibdir ki, layihənin strukturları layihənin müxtəlif
informasiya modelləridir. Strukturlar çox ola bilər və həmin strukturlarda layihənin hansı cəhətini əks etdirmək istəyindən asılıdır. Layihənin strukturunu əyani
təqdim etmək üçün çox zaman qrafik görüntülərdən istifadə olunur. Əksər strukturları iyerarxik sxem, yaxud ağac şəklində göstərmək olar (şəkil 5.4).
Layihənin iyerarxik strukturlarının yaradılması yuxarıdan aşağıya doğru
aparılır. Öncə hər hansı strukturun baş obyekti müəyyən olunur, sonra isə onu
təşkil edən obyektlərin aşkara çıxarılmasına başlanılır. Baş obyektin bu üsulla
tərkib hissələrinə bölünməsinə struktur dekompozisiyası deyilir. Aralıq məqsəd lərin və məhsulun tərkibinin aşkarlanması, layihədəki işlərin tərkibinin müəyyən
olunması, layihənin yerinə yetirilməsinə nəzarətin təşkili kimi layihə strukturları
belə hazırlanır.
İnformasiya modellərinin struktur şəklində hazırlanmasında əsas məqsəd layi hənin uğurla nəticələnməsi üçün aşağıdakı suallara cavab tapmaqdır:
• Niyə? – layihənin məqsədi müəyyən olunur;
• Nə? – layihədə hazırlanan obyekt, məhsul, yaxud xidmət növü müəyyən
olu nur;
• Kim? – layihənin iştirakçıları və onların vəzifələri müəyyən olunur;
• Necə və nə vaxt? – layihə üzrə işlər və icra müddəti müəyyən olunur;
• Necə nəzarət etməli? – işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət üsulları müəyyən
olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, layihənin strukturunun yaradılması iterasiyalı (latın
dilindən tərcümədə “iteratio” – “təkrar” deməkdir) prosesdir. Öncə təqribi strukturlar hazırlanır. Sonra layihənin məqsədləri və vəzifələri dəqiqləşdikcə bu strukturlar tədricən korrektə olunur. Hətta layihənin başlanması haqqında qərar qəbul
edildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun cari
düzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlər
dəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.
Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verir
lə rə ayrılır (şəkil 5.1). Çox zaman layihə qarışıq tipli olur. Məsələn, ma gistralyol ların tikintisi təkcə texniki layihə deyil, həm də iqtisadi layihədir, çünki re gion ların iqtisadi inkişaf problemlərini həll edir. Veriliş hazırlamaq üçün yeni televiziya layihəsi məzmun baxımından sosial ola bilər, lakin o, həm də kanalıniqtisadi problemlərini həll etdiyindən, eyni zamanda onu iqtisadi layihə də hesabet mək olar.Şəkil 5.1. Fəaliyyət sahəsinə görə layihələrin növləriHəyata keçmə müddətinə görə layihələr qısamüddətli (1 ilədək), ortamüddətli
(1 ildən 2 ilədək) və uzunmüddətli (2 ildən artıq) ola bilər (şəkil 5.2). Məsələn,
Marsın tədqiqi ilə bağlı beynəlxalq layihə uzunmüddətlidir, o, on illərlə davam
edəcək.
Layihələri mürəkkəbliyinə və miqyasına görə sadə, orta və mürəkkəb ol maq la bir-birindən fərqləndirirlər (şəkil 5.3). Məsələn, hər hansı yolun çəkilməsi layihəsi mü rək kəb liyinə və miqyasına görə Marsın tədqiqi ilə bağlı beynəlxalq layihə ilə mü qa yi sə oluna bilməz.
Şəkil 5.3. Mürəkkəbliyinə və miqyasına görə layihələrin növləri
Layihələr
Sadə Orta Mürəkkəb
Layihələr
Qısamüddətli Ortamüddətli Uzunmüddətli
Layihələr
Texniki Sosial Təşkilati İqtisadi Digər
Layihənin hazırlanmasının əsas mərhələləri. Hər bir layihənin işlənib ha zır lan ması bir neçə mərhələdən keçir.
Layihənin ideyası. Yeni məhsulun hazırlanmasının ilkin mərhələsi uyğun
ideyanın yaranması və dərk edilməsidir. Layihənin uğurla həyata keçirilməsi
üçün onun ideyası hərtərəfli düşünülməlidir. Layihənin ideyası istər bir insan,
istərsə də insanlar qrupu tərəfindən yaradıla bilər.
Layihəni hazırlayarkən siyasi, iqtisadi, hüquqi, ekoloji və digər amilləri nə-
zə rə almaq lazımdır. Ona görə də layihənin hazırlanmasından əvvəl ilkin ide yanın konkret mühitə nə qədər uyğun gəldiyini araşdırmaq vacibdir. Nəticə müsbət
olarsa, layihənin hazırlanmasına başlamaq olar. Bu yolda iki mühüm mərhələ var:
• fəaliyyətin planlaşdırılması;
• nəticələrə nəzarət və onların təhlili.
Planlaşdırma. Mürəkkəbliyindən asılı olmayaraq, istənilən işin icra planı qabaq cadan hazırlanarsa, həmin işi vaxtında və uğurla sona çatdırmaq olar. Bu
mərhələdə bütün işləri dərindən ölçüb-biçmək lazımdır: hansı işlər hansı ardıcıllıqla yerinə yetiriləcək və bunun üçün hansı maliyyə, maddi və insan resursları
tələb olunacaq?
Planlaşdırma mərhələsində layihənin strukturunu da müəyyənləşdirmək
lazımdır: layihə hansı elementlərdən ibarətdir və onlar bir-biri ilə necə əlaqəlidir?
Layihənin strukturu onu təşkil edən və bir-biri ilə əlaqədə olan informasiya
obyektlərinin toplusudur.
Deməli, struktur informasiya modelidir, çünki o, xüsusi seçilmiş və sistemləşdirilmiş informasiyanı əks etdirir. İnformasiyanın seçilməsi və təqdim olunması qoyulmuş məqsədə uyğun olaraq həyata keçirilir. Layihəyə müxtəlif cəhətlər dən baxmaqla müxtəlif informasiya modelləri (strukturlar) almaq olar. La yihənin strukturunda əks olunması vacib olan bəzi məqsədlərə baxaq.
1. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində onun başlıca məqsədinə – yeni
məh sulun (məsələn, yeni kompyuter modelinin) yaradılmasına nail olunmalıdır.
Bu məqsədi həyata keçirmək üçün hansı aralıq məqsədlərə nail olunması bilinməlidir. Layihənin uyğun strukturunda bütün aşkarlanmış aralıq məqsədlər, on ların bir-biri ilə və həmçinin, başlıca məqsədlə əlaqələri əks olunmalıdır. Deməli,
belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd layihənin məq səd lərinin
strukturunu əks etdirməkdir.
2. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində hər hansı məhsul, yaxud xidmət
nö vü yaradılmalıdır. Məsələn, kompyuterin yeni modeli, yeni texnologiya, təmir
olunmuş məktəb və s. uyğun layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində yaradılır.
Layihədə iştirak edən insanların fəaliyyətini düzgün təşkil etmək üçün bu layi-
hənin yerinə yetirilməsi nəticəsində alınacaq məhsulun hansı hissələrdən ibarət
olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Bu baxımdan layihənin strukturu həmin məhsulu təşkil edən elementlər haqqında informasiyanı dəqiq əks etdirməlidir. Mə sə –
lən, kompyuterin hansı bloklardan ibarət olduğunu, yeni texnologiyanın tərkibinə
nələrin daxil olduğunu, məktəbdə nələrin təmirə ehtiyacı olduğunu və s. yaxşı
təsəvvür etmək lazımdır.
Deməli, belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd məhsulun strukturunu əks etdirməkdir.
Onu da qeyd etmək vacibdir ki, layihənin strukturları layihənin müxtəlif
informasiya modelləridir. Strukturlar çox ola bilər və həmin strukturlarda layihənin hansı cəhətini əks etdirmək istəyindən asılıdır. Layihənin strukturunu əyani
təqdim etmək üçün çox zaman qrafik görüntülərdən istifadə olunur. Əksər strukturları iyerarxik sxem, yaxud ağac şəklində göstərmək olar (şəkil 5.4).
Layihənin iyerarxik strukturlarının yaradılması yuxarıdan aşağıya doğru
aparılır. Öncə hər hansı strukturun baş obyekti müəyyən olunur, sonra isə onu
təşkil edən obyektlərin aşkara çıxarılmasına başlanılır. Baş obyektin bu üsulla
tərkib hissələrinə bölünməsinə struktur dekompozisiyası deyilir. Aralıq məqsəd lərin və məhsulun tərkibinin aşkarlanması, layihədəki işlərin tərkibinin müəyyən
olunması, layihənin yerinə yetirilməsinə nəzarətin təşkili kimi layihə strukturları
belə hazırlanır.
İnformasiya modellərinin struktur şəklində hazırlanmasında əsas məqsəd layi hənin uğurla nəticələnməsi üçün aşağıdakı suallara cavab tapmaqdır:
• Niyə? – layihənin məqsədi müəyyən olunur;
• Nə? – layihədə hazırlanan obyekt, məhsul, yaxud xidmət növü müəyyən
olu nur;
• Kim? – layihənin iştirakçıları və onların vəzifələri müəyyən olunur;
• Necə və nə vaxt? – layihə üzrə işlər və icra müddəti müəyyən olunur;
• Necə nəzarət etməli? – işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət üsulları müəyyən
olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, layihənin strukturunun yaradılması iterasiyalı (latın
dilindən tərcümədə “iteratio” – “təkrar” deməkdir) prosesdir. Öncə təqribi strukturlar hazırlanır. Sonra layihənin məqsədləri və vəzifələri dəqiqləşdikcə bu strukturlar tədricən korrektə olunur. Hətta layihənin başlanması haqqında qərar qəbul
edildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun cari
düzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlər
dəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.
Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verir
(1 ildən 2 ilədək) və uzunmüddətli (2 ildən artıq) ola bilər (şəkil 5.2). Məsələn,
Marsın tədqiqi ilə bağlı beynəlxalq layihə uzunmüddətlidir, o, on illərlə davam
edəcək.
Layihələri mürəkkəbliyinə və miqyasına görə sadə, orta və mürəkkəb ol maq la bir-birindən fərqləndirirlər (şəkil 5.3). Məsələn, hər hansı yolun çəkilməsi layihəsi mü rək kəb liyinə və miqyasına görə Marsın tədqiqi ilə bağlı beynəlxalq layihə ilə mü qa yi sə oluna bilməz.
Şəkil 5.3. Mürəkkəbliyinə və miqyasına görə layihələrin növləri
Layihələr
Sadə Orta Mürəkkəb
Layihələr
Qısamüddətli Ortamüddətli Uzunmüddətli
Layihələr
Texniki Sosial Təşkilati İqtisadi Digər
Layihənin hazırlanmasının əsas mərhələləri. Hər bir layihənin işlənib ha zır lan ması bir neçə mərhələdən keçir.
Layihənin ideyası. Yeni məhsulun hazırlanmasının ilkin mərhələsi uyğun
ideyanın yaranması və dərk edilməsidir. Layihənin uğurla həyata keçirilməsi
üçün onun ideyası hərtərəfli düşünülməlidir. Layihənin ideyası istər bir insan,
istərsə də insanlar qrupu tərəfindən yaradıla bilər.
Layihəni hazırlayarkən siyasi, iqtisadi, hüquqi, ekoloji və digər amilləri nə-
zə rə almaq lazımdır. Ona görə də layihənin hazırlanmasından əvvəl ilkin ide yanın konkret mühitə nə qədər uyğun gəldiyini araşdırmaq vacibdir. Nəticə müsbət
olarsa, layihənin hazırlanmasına başlamaq olar. Bu yolda iki mühüm mərhələ var:
• fəaliyyətin planlaşdırılması;
• nəticələrə nəzarət və onların təhlili.
Planlaşdırma. Mürəkkəbliyindən asılı olmayaraq, istənilən işin icra planı qabaq cadan hazırlanarsa, həmin işi vaxtında və uğurla sona çatdırmaq olar. Bu
mərhələdə bütün işləri dərindən ölçüb-biçmək lazımdır: hansı işlər hansı ardıcıllıqla yerinə yetiriləcək və bunun üçün hansı maliyyə, maddi və insan resursları
tələb olunacaq?
Planlaşdırma mərhələsində layihənin strukturunu da müəyyənləşdirmək
lazımdır: layihə hansı elementlərdən ibarətdir və onlar bir-biri ilə necə əlaqəlidir?
Layihənin strukturu onu təşkil edən və bir-biri ilə əlaqədə olan informasiya
obyektlərinin toplusudur.
Deməli, struktur informasiya modelidir, çünki o, xüsusi seçilmiş və sistemləşdirilmiş informasiyanı əks etdirir. İnformasiyanın seçilməsi və təqdim olunması qoyulmuş məqsədə uyğun olaraq həyata keçirilir. Layihəyə müxtəlif cəhətlər dən baxmaqla müxtəlif informasiya modelləri (strukturlar) almaq olar. La yihənin strukturunda əks olunması vacib olan bəzi məqsədlərə baxaq.
1. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində onun başlıca məqsədinə – yeni
məh sulun (məsələn, yeni kompyuter modelinin) yaradılmasına nail olunmalıdır.
Bu məqsədi həyata keçirmək üçün hansı aralıq məqsədlərə nail olunması bilinməlidir. Layihənin uyğun strukturunda bütün aşkarlanmış aralıq məqsədlər, on ların bir-biri ilə və həmçinin, başlıca məqsədlə əlaqələri əks olunmalıdır. Deməli,
belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd layihənin məq səd lərinin
strukturunu əks etdirməkdir.
2. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində hər hansı məhsul, yaxud xidmət
nö vü yaradılmalıdır. Məsələn, kompyuterin yeni modeli, yeni texnologiya, təmir
olunmuş məktəb və s. uyğun layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində yaradılır.
Layihədə iştirak edən insanların fəaliyyətini düzgün təşkil etmək üçün bu layi-
hənin yerinə yetirilməsi nəticəsində alınacaq məhsulun hansı hissələrdən ibarət
olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Bu baxımdan layihənin strukturu həmin məhsulu təşkil edən elementlər haqqında informasiyanı dəqiq əks etdirməlidir. Mə sə –
lən, kompyuterin hansı bloklardan ibarət olduğunu, yeni texnologiyanın tərkibinə
nələrin daxil olduğunu, məktəbdə nələrin təmirə ehtiyacı olduğunu və s. yaxşı
təsəvvür etmək lazımdır.
Deməli, belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd məhsulun strukturunu əks etdirməkdir.
Onu da qeyd etmək vacibdir ki, layihənin strukturları layihənin müxtəlif
informasiya modelləridir. Strukturlar çox ola bilər və həmin strukturlarda layihənin hansı cəhətini əks etdirmək istəyindən asılıdır. Layihənin strukturunu əyani
təqdim etmək üçün çox zaman qrafik görüntülərdən istifadə olunur. Əksər strukturları iyerarxik sxem, yaxud ağac şəklində göstərmək olar (şəkil 5.4).
Layihənin iyerarxik strukturlarının yaradılması yuxarıdan aşağıya doğru
aparılır. Öncə hər hansı strukturun baş obyekti müəyyən olunur, sonra isə onu
təşkil edən obyektlərin aşkara çıxarılmasına başlanılır. Baş obyektin bu üsulla
tərkib hissələrinə bölünməsinə struktur dekompozisiyası deyilir. Aralıq məqsəd lərin və məhsulun tərkibinin aşkarlanması, layihədəki işlərin tərkibinin müəyyən
olunması, layihənin yerinə yetirilməsinə nəzarətin təşkili kimi layihə strukturları
belə hazırlanır.
İnformasiya modellərinin struktur şəklində hazırlanmasında əsas məqsəd layi hənin uğurla nəticələnməsi üçün aşağıdakı suallara cavab tapmaqdır:
• Niyə? – layihənin məqsədi müəyyən olunur;
• Nə? – layihədə hazırlanan obyekt, məhsul, yaxud xidmət növü müəyyən
olu nur;
• Kim? – layihənin iştirakçıları və onların vəzifələri müəyyən olunur;
• Necə və nə vaxt? – layihə üzrə işlər və icra müddəti müəyyən olunur;
• Necə nəzarət etməli? – işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət üsulları müəyyən
olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, layihənin strukturunun yaradılması iterasiyalı (latın
dilindən tərcümədə “iteratio” – “təkrar” deməkdir) prosesdir. Öncə təqribi strukturlar hazırlanır. Sonra layihənin məqsədləri və vəzifələri dəqiqləşdikcə bu strukturlar tədricən korrektə olunur. Hətta layihənin başlanması haqqında qərar qəbul
edildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun cari
düzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlər
dəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.
Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verir
Marsın tədqiqi ilə bağlı beynəlxalq layihə uzunmüddətlidir, o, on illərlə davamedəcək.
Layihələri mürəkkəbliyinə və miqyasına görə sadə, orta və mürəkkəb ol maq la bir-birindən fərqləndirirlər (şəkil 5.3). Məsələn, hər hansı yolun çəkilməsi layihəsi mü rək kəb liyinə və miqyasına görə Marsın tədqiqi ilə bağlı beynəlxalq layihə ilə mü qa yi sə oluna bilməz.
Şəkil 5.3. Mürəkkəbliyinə və miqyasına görə layihələrin növləri
Layihələr
Sadə Orta Mürəkkəb
Layihələr
Qısamüddətli Ortamüddətli Uzunmüddətli
Layihələr
Texniki Sosial Təşkilati İqtisadi Digər
Layihənin hazırlanmasının əsas mərhələləri. Hər bir layihənin işlənib ha zır lan ması bir neçə mərhələdən keçir.
Layihənin ideyası. Yeni məhsulun hazırlanmasının ilkin mərhələsi uyğun
ideyanın yaranması və dərk edilməsidir. Layihənin uğurla həyata keçirilməsi
üçün onun ideyası hərtərəfli düşünülməlidir. Layihənin ideyası istər bir insan,
istərsə də insanlar qrupu tərəfindən yaradıla bilər.
Layihəni hazırlayarkən siyasi, iqtisadi, hüquqi, ekoloji və digər amilləri nə-
zə rə almaq lazımdır. Ona görə də layihənin hazırlanmasından əvvəl ilkin ide yanın konkret mühitə nə qədər uyğun gəldiyini araşdırmaq vacibdir. Nəticə müsbət
olarsa, layihənin hazırlanmasına başlamaq olar. Bu yolda iki mühüm mərhələ var:
• fəaliyyətin planlaşdırılması;
• nəticələrə nəzarət və onların təhlili.
Planlaşdırma. Mürəkkəbliyindən asılı olmayaraq, istənilən işin icra planı qabaq cadan hazırlanarsa, həmin işi vaxtında və uğurla sona çatdırmaq olar. Bu
mərhələdə bütün işləri dərindən ölçüb-biçmək lazımdır: hansı işlər hansı ardıcıllıqla yerinə yetiriləcək və bunun üçün hansı maliyyə, maddi və insan resursları
tələb olunacaq?
Planlaşdırma mərhələsində layihənin strukturunu da müəyyənləşdirmək
lazımdır: layihə hansı elementlərdən ibarətdir və onlar bir-biri ilə necə əlaqəlidir?
Layihənin strukturu onu təşkil edən və bir-biri ilə əlaqədə olan informasiya
obyektlərinin toplusudur.
Deməli, struktur informasiya modelidir, çünki o, xüsusi seçilmiş və sistemləşdirilmiş informasiyanı əks etdirir. İnformasiyanın seçilməsi və təqdim olunması qoyulmuş məqsədə uyğun olaraq həyata keçirilir. Layihəyə müxtəlif cəhətlər dən baxmaqla müxtəlif informasiya modelləri (strukturlar) almaq olar. La yihənin strukturunda əks olunması vacib olan bəzi məqsədlərə baxaq.
1. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində onun başlıca məqsədinə – yeni
məh sulun (məsələn, yeni kompyuter modelinin) yaradılmasına nail olunmalıdır.
Bu məqsədi həyata keçirmək üçün hansı aralıq məqsədlərə nail olunması bilinməlidir. Layihənin uyğun strukturunda bütün aşkarlanmış aralıq məqsədlər, on ların bir-biri ilə və həmçinin, başlıca məqsədlə əlaqələri əks olunmalıdır. Deməli,
belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd layihənin məq səd lərinin
strukturunu əks etdirməkdir.
2. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində hər hansı məhsul, yaxud xidmət
nö vü yaradılmalıdır. Məsələn, kompyuterin yeni modeli, yeni texnologiya, təmir
olunmuş məktəb və s. uyğun layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində yaradılır.
Layihədə iştirak edən insanların fəaliyyətini düzgün təşkil etmək üçün bu layi-
hənin yerinə yetirilməsi nəticəsində alınacaq məhsulun hansı hissələrdən ibarət
olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Bu baxımdan layihənin strukturu həmin məhsulu təşkil edən elementlər haqqında informasiyanı dəqiq əks etdirməlidir. Mə sə –
lən, kompyuterin hansı bloklardan ibarət olduğunu, yeni texnologiyanın tərkibinə
nələrin daxil olduğunu, məktəbdə nələrin təmirə ehtiyacı olduğunu və s. yaxşı
təsəvvür etmək lazımdır.
Deməli, belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd məhsulun strukturunu əks etdirməkdir.
Onu da qeyd etmək vacibdir ki, layihənin strukturları layihənin müxtəlif
informasiya modelləridir. Strukturlar çox ola bilər və həmin strukturlarda layihənin hansı cəhətini əks etdirmək istəyindən asılıdır. Layihənin strukturunu əyani
təqdim etmək üçün çox zaman qrafik görüntülərdən istifadə olunur. Əksər strukturları iyerarxik sxem, yaxud ağac şəklində göstərmək olar (şəkil 5.4).
Layihənin iyerarxik strukturlarının yaradılması yuxarıdan aşağıya doğru
aparılır. Öncə hər hansı strukturun baş obyekti müəyyən olunur, sonra isə onu
təşkil edən obyektlərin aşkara çıxarılmasına başlanılır. Baş obyektin bu üsulla
tərkib hissələrinə bölünməsinə struktur dekompozisiyası deyilir. Aralıq məqsəd lərin və məhsulun tərkibinin aşkarlanması, layihədəki işlərin tərkibinin müəyyən
olunması, layihənin yerinə yetirilməsinə nəzarətin təşkili kimi layihə strukturları
belə hazırlanır.
İnformasiya modellərinin struktur şəklində hazırlanmasında əsas məqsəd layi hənin uğurla nəticələnməsi üçün aşağıdakı suallara cavab tapmaqdır:
• Niyə? – layihənin məqsədi müəyyən olunur;
• Nə? – layihədə hazırlanan obyekt, məhsul, yaxud xidmət növü müəyyən
olu nur;
• Kim? – layihənin iştirakçıları və onların vəzifələri müəyyən olunur;
• Necə və nə vaxt? – layihə üzrə işlər və icra müddəti müəyyən olunur;
• Necə nəzarət etməli? – işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət üsulları müəyyən
olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, layihənin strukturunun yaradılması iterasiyalı (latın
dilindən tərcümədə “iteratio” – “təkrar” deməkdir) prosesdir. Öncə təqribi strukturlar hazırlanır. Sonra layihənin məqsədləri və vəzifələri dəqiqləşdikcə bu strukturlar tədricən korrektə olunur. Hətta layihənin başlanması haqqında qərar qəbul
edildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun cari
düzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlər
dəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.
Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verirŞəkil 5.3. Mürəkkəbliyinə və miqyasına görə layihələrin növləriLayihələrSadə Orta MürəkkəbLayihələrQısamüddətli Ortamüddətli UzunmüddətliLayihələrTexniki Sosial Təşkilati İqtisadi Digər
Layihənin hazırlanmasının əsas mərhələləri. Hər bir layihənin işlənib ha zır lan ması bir neçə mərhələdən keçir.
Layihənin ideyası. Yeni məhsulun hazırlanmasının ilkin mərhələsi uyğun
ideyanın yaranması və dərk edilməsidir. Layihənin uğurla həyata keçirilməsi
üçün onun ideyası hərtərəfli düşünülməlidir. Layihənin ideyası istər bir insan,
istərsə də insanlar qrupu tərəfindən yaradıla bilər.
Layihəni hazırlayarkən siyasi, iqtisadi, hüquqi, ekoloji və digər amilləri nə-
zə rə almaq lazımdır. Ona görə də layihənin hazırlanmasından əvvəl ilkin ide yanın konkret mühitə nə qədər uyğun gəldiyini araşdırmaq vacibdir. Nəticə müsbət
olarsa, layihənin hazırlanmasına başlamaq olar. Bu yolda iki mühüm mərhələ var:
• fəaliyyətin planlaşdırılması;
• nəticələrə nəzarət və onların təhlili.
Planlaşdırma. Mürəkkəbliyindən asılı olmayaraq, istənilən işin icra planı qabaq cadan hazırlanarsa, həmin işi vaxtında və uğurla sona çatdırmaq olar. Bu
mərhələdə bütün işləri dərindən ölçüb-biçmək lazımdır: hansı işlər hansı ardıcıllıqla yerinə yetiriləcək və bunun üçün hansı maliyyə, maddi və insan resursları
tələb olunacaq?
Planlaşdırma mərhələsində layihənin strukturunu da müəyyənləşdirmək
lazımdır: layihə hansı elementlərdən ibarətdir və onlar bir-biri ilə necə əlaqəlidir?
Layihənin strukturu onu təşkil edən və bir-biri ilə əlaqədə olan informasiya
obyektlərinin toplusudur.
Deməli, struktur informasiya modelidir, çünki o, xüsusi seçilmiş və sistemləşdirilmiş informasiyanı əks etdirir. İnformasiyanın seçilməsi və təqdim olunması qoyulmuş məqsədə uyğun olaraq həyata keçirilir. Layihəyə müxtəlif cəhətlər dən baxmaqla müxtəlif informasiya modelləri (strukturlar) almaq olar. La yihənin strukturunda əks olunması vacib olan bəzi məqsədlərə baxaq.
1. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində onun başlıca məqsədinə – yeni
məh sulun (məsələn, yeni kompyuter modelinin) yaradılmasına nail olunmalıdır.
Bu məqsədi həyata keçirmək üçün hansı aralıq məqsədlərə nail olunması bilinməlidir. Layihənin uyğun strukturunda bütün aşkarlanmış aralıq məqsədlər, on ların bir-biri ilə və həmçinin, başlıca məqsədlə əlaqələri əks olunmalıdır. Deməli,
belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd layihənin məq səd lərinin
strukturunu əks etdirməkdir.
2. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində hər hansı məhsul, yaxud xidmət
nö vü yaradılmalıdır. Məsələn, kompyuterin yeni modeli, yeni texnologiya, təmir
olunmuş məktəb və s. uyğun layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində yaradılır.
Layihədə iştirak edən insanların fəaliyyətini düzgün təşkil etmək üçün bu layi-
hənin yerinə yetirilməsi nəticəsində alınacaq məhsulun hansı hissələrdən ibarət
olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Bu baxımdan layihənin strukturu həmin məhsulu təşkil edən elementlər haqqında informasiyanı dəqiq əks etdirməlidir. Mə sə –
lən, kompyuterin hansı bloklardan ibarət olduğunu, yeni texnologiyanın tərkibinə
nələrin daxil olduğunu, məktəbdə nələrin təmirə ehtiyacı olduğunu və s. yaxşı
təsəvvür etmək lazımdır.
Deməli, belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd məhsulun strukturunu əks etdirməkdir.
Onu da qeyd etmək vacibdir ki, layihənin strukturları layihənin müxtəlif
informasiya modelləridir. Strukturlar çox ola bilər və həmin strukturlarda layihənin hansı cəhətini əks etdirmək istəyindən asılıdır. Layihənin strukturunu əyani
təqdim etmək üçün çox zaman qrafik görüntülərdən istifadə olunur. Əksər strukturları iyerarxik sxem, yaxud ağac şəklində göstərmək olar (şəkil 5.4).
Layihənin iyerarxik strukturlarının yaradılması yuxarıdan aşağıya doğru
aparılır. Öncə hər hansı strukturun baş obyekti müəyyən olunur, sonra isə onu
təşkil edən obyektlərin aşkara çıxarılmasına başlanılır. Baş obyektin bu üsulla
tərkib hissələrinə bölünməsinə struktur dekompozisiyası deyilir. Aralıq məqsəd lərin və məhsulun tərkibinin aşkarlanması, layihədəki işlərin tərkibinin müəyyən
olunması, layihənin yerinə yetirilməsinə nəzarətin təşkili kimi layihə strukturları
belə hazırlanır.
İnformasiya modellərinin struktur şəklində hazırlanmasında əsas məqsəd layi hənin uğurla nəticələnməsi üçün aşağıdakı suallara cavab tapmaqdır:
• Niyə? – layihənin məqsədi müəyyən olunur;
• Nə? – layihədə hazırlanan obyekt, məhsul, yaxud xidmət növü müəyyən
olu nur;
• Kim? – layihənin iştirakçıları və onların vəzifələri müəyyən olunur;
• Necə və nə vaxt? – layihə üzrə işlər və icra müddəti müəyyən olunur;
• Necə nəzarət etməli? – işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət üsulları müəyyən
olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, layihənin strukturunun yaradılması iterasiyalı (latın
dilindən tərcümədə “iteratio” – “təkrar” deməkdir) prosesdir. Öncə təqribi strukturlar hazırlanır. Sonra layihənin məqsədləri və vəzifələri dəqiqləşdikcə bu strukturlar tədricən korrektə olunur. Hətta layihənin başlanması haqqında qərar qəbul
edildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun cari
düzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlər
dəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.
Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verirLayihənin ideyası. Yeni məhsulun hazırlanmasının ilkin mərhələsi uyğun
ideyanın yaranması və dərk edilməsidir. Layihənin uğurla həyata keçirilməsi
üçün onun ideyası hərtərəfli düşünülməlidir. Layihənin ideyası istər bir insan,
istərsə də insanlar qrupu tərəfindən yaradıla bilər.
Layihəni hazırlayarkən siyasi, iqtisadi, hüquqi, ekoloji və digər amilləri nə-
zə rə almaq lazımdır. Ona görə də layihənin hazırlanmasından əvvəl ilkin ide yanın konkret mühitə nə qədər uyğun gəldiyini araşdırmaq vacibdir. Nəticə müsbət
olarsa, layihənin hazırlanmasına başlamaq olar. Bu yolda iki mühüm mərhələ var:
• fəaliyyətin planlaşdırılması;
• nəticələrə nəzarət və onların təhlili.
Planlaşdırma. Mürəkkəbliyindən asılı olmayaraq, istənilən işin icra planı qabaq cadan hazırlanarsa, həmin işi vaxtında və uğurla sona çatdırmaq olar. Bu
mərhələdə bütün işləri dərindən ölçüb-biçmək lazımdır: hansı işlər hansı ardıcıllıqla yerinə yetiriləcək və bunun üçün hansı maliyyə, maddi və insan resursları
tələb olunacaq?
Planlaşdırma mərhələsində layihənin strukturunu da müəyyənləşdirmək
lazımdır: layihə hansı elementlərdən ibarətdir və onlar bir-biri ilə necə əlaqəlidir?
Layihənin strukturu onu təşkil edən və bir-biri ilə əlaqədə olan informasiya
obyektlərinin toplusudur.
Deməli, struktur informasiya modelidir, çünki o, xüsusi seçilmiş və sistemləşdirilmiş informasiyanı əks etdirir. İnformasiyanın seçilməsi və təqdim olunması qoyulmuş məqsədə uyğun olaraq həyata keçirilir. Layihəyə müxtəlif cəhətlər dən baxmaqla müxtəlif informasiya modelləri (strukturlar) almaq olar. La yihənin strukturunda əks olunması vacib olan bəzi məqsədlərə baxaq.
1. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində onun başlıca məqsədinə – yeni
məh sulun (məsələn, yeni kompyuter modelinin) yaradılmasına nail olunmalıdır.
Bu məqsədi həyata keçirmək üçün hansı aralıq məqsədlərə nail olunması bilinməlidir. Layihənin uyğun strukturunda bütün aşkarlanmış aralıq məqsədlər, on ların bir-biri ilə və həmçinin, başlıca məqsədlə əlaqələri əks olunmalıdır. Deməli,
belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd layihənin məq səd lərinin
strukturunu əks etdirməkdir.
2. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində hər hansı məhsul, yaxud xidmət
nö vü yaradılmalıdır. Məsələn, kompyuterin yeni modeli, yeni texnologiya, təmir
olunmuş məktəb və s. uyğun layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində yaradılır.
Layihədə iştirak edən insanların fəaliyyətini düzgün təşkil etmək üçün bu layi-
hənin yerinə yetirilməsi nəticəsində alınacaq məhsulun hansı hissələrdən ibarət
olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Bu baxımdan layihənin strukturu həmin məhsulu təşkil edən elementlər haqqında informasiyanı dəqiq əks etdirməlidir. Mə sə –
lən, kompyuterin hansı bloklardan ibarət olduğunu, yeni texnologiyanın tərkibinə
nələrin daxil olduğunu, məktəbdə nələrin təmirə ehtiyacı olduğunu və s. yaxşı
təsəvvür etmək lazımdır.
Deməli, belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd məhsulun strukturunu əks etdirməkdir.
Onu da qeyd etmək vacibdir ki, layihənin strukturları layihənin müxtəlif
informasiya modelləridir. Strukturlar çox ola bilər və həmin strukturlarda layihənin hansı cəhətini əks etdirmək istəyindən asılıdır. Layihənin strukturunu əyani
təqdim etmək üçün çox zaman qrafik görüntülərdən istifadə olunur. Əksər strukturları iyerarxik sxem, yaxud ağac şəklində göstərmək olar (şəkil 5.4).
Layihənin iyerarxik strukturlarının yaradılması yuxarıdan aşağıya doğru
aparılır. Öncə hər hansı strukturun baş obyekti müəyyən olunur, sonra isə onu
təşkil edən obyektlərin aşkara çıxarılmasına başlanılır. Baş obyektin bu üsulla
tərkib hissələrinə bölünməsinə struktur dekompozisiyası deyilir. Aralıq məqsəd lərin və məhsulun tərkibinin aşkarlanması, layihədəki işlərin tərkibinin müəyyən
olunması, layihənin yerinə yetirilməsinə nəzarətin təşkili kimi layihə strukturları
belə hazırlanır.
İnformasiya modellərinin struktur şəklində hazırlanmasında əsas məqsəd layi hənin uğurla nəticələnməsi üçün aşağıdakı suallara cavab tapmaqdır:
• Niyə? – layihənin məqsədi müəyyən olunur;
• Nə? – layihədə hazırlanan obyekt, məhsul, yaxud xidmət növü müəyyən
olu nur;
• Kim? – layihənin iştirakçıları və onların vəzifələri müəyyən olunur;
• Necə və nə vaxt? – layihə üzrə işlər və icra müddəti müəyyən olunur;
• Necə nəzarət etməli? – işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət üsulları müəyyən
olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, layihənin strukturunun yaradılması iterasiyalı (latın
dilindən tərcümədə “iteratio” – “təkrar” deməkdir) prosesdir. Öncə təqribi strukturlar hazırlanır. Sonra layihənin məqsədləri və vəzifələri dəqiqləşdikcə bu strukturlar tədricən korrektə olunur. Hətta layihənin başlanması haqqında qərar qəbul
edildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun cari
düzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlər
dəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.
Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verirideyanın yaranması və dərk edilməsidir. Layihənin uğurla həyata keçirilməsiüçün onun ideyası hərtərəfli düşünülməlidir. Layihənin ideyası istər bir insan,istərsə də insanlar qrupu tərəfindən yaradıla bilər.Layihəni hazırlayarkən siyasi, iqtisadi, hüquqi, ekoloji və digər amilləri nə-zə rə almaq lazımdır. Ona görə də layihənin hazırlanmasından əvvəl ilkin ide yanın konkret mühitə nə qədər uyğun gəldiyini araşdırmaq vacibdir. Nəticə müsbətolarsa, layihənin hazırlanmasına başlamaq olar. Bu yolda iki mühüm mərhələ var:• fəaliyyətin planlaşdırılması;• nəticələrə nəzarət və onların təhlili.Planlaşdırma. Mürəkkəbliyindən asılı olmayaraq, istənilən işin icra planı qabaq cadan hazırlanarsa, həmin işi vaxtında və uğurla sona çatdırmaq olar. Bu
mərhələdə bütün işləri dərindən ölçüb-biçmək lazımdır: hansı işlər hansı ardıcıllıqla yerinə yetiriləcək və bunun üçün hansı maliyyə, maddi və insan resursları
tələb olunacaq?
Planlaşdırma mərhələsində layihənin strukturunu da müəyyənləşdirmək
lazımdır: layihə hansı elementlərdən ibarətdir və onlar bir-biri ilə necə əlaqəlidir?
Layihənin strukturu onu təşkil edən və bir-biri ilə əlaqədə olan informasiya
obyektlərinin toplusudur.
Deməli, struktur informasiya modelidir, çünki o, xüsusi seçilmiş və sistemləşdirilmiş informasiyanı əks etdirir. İnformasiyanın seçilməsi və təqdim olunması qoyulmuş məqsədə uyğun olaraq həyata keçirilir. Layihəyə müxtəlif cəhətlər dən baxmaqla müxtəlif informasiya modelləri (strukturlar) almaq olar. La yihənin strukturunda əks olunması vacib olan bəzi məqsədlərə baxaq.
1. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində onun başlıca məqsədinə – yeni
məh sulun (məsələn, yeni kompyuter modelinin) yaradılmasına nail olunmalıdır.
Bu məqsədi həyata keçirmək üçün hansı aralıq məqsədlərə nail olunması bilinməlidir. Layihənin uyğun strukturunda bütün aşkarlanmış aralıq məqsədlər, on ların bir-biri ilə və həmçinin, başlıca məqsədlə əlaqələri əks olunmalıdır. Deməli,
belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd layihənin məq səd lərinin
strukturunu əks etdirməkdir.
2. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində hər hansı məhsul, yaxud xidmət
nö vü yaradılmalıdır. Məsələn, kompyuterin yeni modeli, yeni texnologiya, təmir
olunmuş məktəb və s. uyğun layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində yaradılır.
Layihədə iştirak edən insanların fəaliyyətini düzgün təşkil etmək üçün bu layi-
hənin yerinə yetirilməsi nəticəsində alınacaq məhsulun hansı hissələrdən ibarət
olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Bu baxımdan layihənin strukturu həmin məhsulu təşkil edən elementlər haqqında informasiyanı dəqiq əks etdirməlidir. Mə sə –
lən, kompyuterin hansı bloklardan ibarət olduğunu, yeni texnologiyanın tərkibinə
nələrin daxil olduğunu, məktəbdə nələrin təmirə ehtiyacı olduğunu və s. yaxşı
təsəvvür etmək lazımdır.
Deməli, belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd məhsulun strukturunu əks etdirməkdir.
Onu da qeyd etmək vacibdir ki, layihənin strukturları layihənin müxtəlif
informasiya modelləridir. Strukturlar çox ola bilər və həmin strukturlarda layihənin hansı cəhətini əks etdirmək istəyindən asılıdır. Layihənin strukturunu əyani
təqdim etmək üçün çox zaman qrafik görüntülərdən istifadə olunur. Əksər strukturları iyerarxik sxem, yaxud ağac şəklində göstərmək olar (şəkil 5.4).
Layihənin iyerarxik strukturlarının yaradılması yuxarıdan aşağıya doğru
aparılır. Öncə hər hansı strukturun baş obyekti müəyyən olunur, sonra isə onu
təşkil edən obyektlərin aşkara çıxarılmasına başlanılır. Baş obyektin bu üsulla
tərkib hissələrinə bölünməsinə struktur dekompozisiyası deyilir. Aralıq məqsəd lərin və məhsulun tərkibinin aşkarlanması, layihədəki işlərin tərkibinin müəyyən
olunması, layihənin yerinə yetirilməsinə nəzarətin təşkili kimi layihə strukturları
belə hazırlanır.
İnformasiya modellərinin struktur şəklində hazırlanmasında əsas məqsəd layi hənin uğurla nəticələnməsi üçün aşağıdakı suallara cavab tapmaqdır:
• Niyə? – layihənin məqsədi müəyyən olunur;
• Nə? – layihədə hazırlanan obyekt, məhsul, yaxud xidmət növü müəyyən
olu nur;
• Kim? – layihənin iştirakçıları və onların vəzifələri müəyyən olunur;
• Necə və nə vaxt? – layihə üzrə işlər və icra müddəti müəyyən olunur;
• Necə nəzarət etməli? – işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət üsulları müəyyən
olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, layihənin strukturunun yaradılması iterasiyalı (latın
dilindən tərcümədə “iteratio” – “təkrar” deməkdir) prosesdir. Öncə təqribi strukturlar hazırlanır. Sonra layihənin məqsədləri və vəzifələri dəqiqləşdikcə bu strukturlar tədricən korrektə olunur. Hətta layihənin başlanması haqqında qərar qəbul
edildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun cari
düzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlər
dəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.
Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verirmərhələdə bütün işləri dərindən ölçüb-biçmək lazımdır: hansı işlər hansı ardıcıllıqla yerinə yetiriləcək və bunun üçün hansı maliyyə, maddi və insan resurslarıtələb olunacaq?Planlaşdırma mərhələsində layihənin strukturunu da müəyyənləşdirmək
lazımdır: layihə hansı elementlərdən ibarətdir və onlar bir-biri ilə necə əlaqəlidir?
Layihənin strukturu onu təşkil edən və bir-biri ilə əlaqədə olan informasiya
obyektlərinin toplusudur.
Deməli, struktur informasiya modelidir, çünki o, xüsusi seçilmiş və sistemləşdirilmiş informasiyanı əks etdirir. İnformasiyanın seçilməsi və təqdim olunması qoyulmuş məqsədə uyğun olaraq həyata keçirilir. Layihəyə müxtəlif cəhətlər dən baxmaqla müxtəlif informasiya modelləri (strukturlar) almaq olar. La yihənin strukturunda əks olunması vacib olan bəzi məqsədlərə baxaq.
1. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində onun başlıca məqsədinə – yeni
məh sulun (məsələn, yeni kompyuter modelinin) yaradılmasına nail olunmalıdır.
Bu məqsədi həyata keçirmək üçün hansı aralıq məqsədlərə nail olunması bilinməlidir. Layihənin uyğun strukturunda bütün aşkarlanmış aralıq məqsədlər, on ların bir-biri ilə və həmçinin, başlıca məqsədlə əlaqələri əks olunmalıdır. Deməli,
belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd layihənin məq səd lərinin
strukturunu əks etdirməkdir.
2. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində hər hansı məhsul, yaxud xidmət
nö vü yaradılmalıdır. Məsələn, kompyuterin yeni modeli, yeni texnologiya, təmir
olunmuş məktəb və s. uyğun layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində yaradılır.
Layihədə iştirak edən insanların fəaliyyətini düzgün təşkil etmək üçün bu layi-
hənin yerinə yetirilməsi nəticəsində alınacaq məhsulun hansı hissələrdən ibarət
olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Bu baxımdan layihənin strukturu həmin məhsulu təşkil edən elementlər haqqında informasiyanı dəqiq əks etdirməlidir. Mə sə –
lən, kompyuterin hansı bloklardan ibarət olduğunu, yeni texnologiyanın tərkibinə
nələrin daxil olduğunu, məktəbdə nələrin təmirə ehtiyacı olduğunu və s. yaxşı
təsəvvür etmək lazımdır.
Deməli, belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd məhsulun strukturunu əks etdirməkdir.
Onu da qeyd etmək vacibdir ki, layihənin strukturları layihənin müxtəlif
informasiya modelləridir. Strukturlar çox ola bilər və həmin strukturlarda layihənin hansı cəhətini əks etdirmək istəyindən asılıdır. Layihənin strukturunu əyani
təqdim etmək üçün çox zaman qrafik görüntülərdən istifadə olunur. Əksər strukturları iyerarxik sxem, yaxud ağac şəklində göstərmək olar (şəkil 5.4).
Layihənin iyerarxik strukturlarının yaradılması yuxarıdan aşağıya doğru
aparılır. Öncə hər hansı strukturun baş obyekti müəyyən olunur, sonra isə onu
təşkil edən obyektlərin aşkara çıxarılmasına başlanılır. Baş obyektin bu üsulla
tərkib hissələrinə bölünməsinə struktur dekompozisiyası deyilir. Aralıq məqsəd lərin və məhsulun tərkibinin aşkarlanması, layihədəki işlərin tərkibinin müəyyən
olunması, layihənin yerinə yetirilməsinə nəzarətin təşkili kimi layihə strukturları
belə hazırlanır.
İnformasiya modellərinin struktur şəklində hazırlanmasında əsas məqsəd layi hənin uğurla nəticələnməsi üçün aşağıdakı suallara cavab tapmaqdır:
• Niyə? – layihənin məqsədi müəyyən olunur;
• Nə? – layihədə hazırlanan obyekt, məhsul, yaxud xidmət növü müəyyən
olu nur;
• Kim? – layihənin iştirakçıları və onların vəzifələri müəyyən olunur;
• Necə və nə vaxt? – layihə üzrə işlər və icra müddəti müəyyən olunur;
• Necə nəzarət etməli? – işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət üsulları müəyyən
olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, layihənin strukturunun yaradılması iterasiyalı (latın
dilindən tərcümədə “iteratio” – “təkrar” deməkdir) prosesdir. Öncə təqribi strukturlar hazırlanır. Sonra layihənin məqsədləri və vəzifələri dəqiqləşdikcə bu strukturlar tədricən korrektə olunur. Hətta layihənin başlanması haqqında qərar qəbul
edildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun cari
düzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlər
dəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.
Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verirlazımdır: layihə hansı elementlərdən ibarətdir və onlar bir-biri ilə necə əlaqəlidir?Layihənin strukturu onu təşkil edən və bir-biri ilə əlaqədə olan informasiya
obyektlərinin toplusudur.
Deməli, struktur informasiya modelidir, çünki o, xüsusi seçilmiş və sistemləşdirilmiş informasiyanı əks etdirir. İnformasiyanın seçilməsi və təqdim olunması qoyulmuş məqsədə uyğun olaraq həyata keçirilir. Layihəyə müxtəlif cəhətlər dən baxmaqla müxtəlif informasiya modelləri (strukturlar) almaq olar. La yihənin strukturunda əks olunması vacib olan bəzi məqsədlərə baxaq.
1. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində onun başlıca məqsədinə – yeni
məh sulun (məsələn, yeni kompyuter modelinin) yaradılmasına nail olunmalıdır.
Bu məqsədi həyata keçirmək üçün hansı aralıq məqsədlərə nail olunması bilinməlidir. Layihənin uyğun strukturunda bütün aşkarlanmış aralıq məqsədlər, on ların bir-biri ilə və həmçinin, başlıca məqsədlə əlaqələri əks olunmalıdır. Deməli,
belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd layihənin məq səd lərinin
strukturunu əks etdirməkdir.
2. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində hər hansı məhsul, yaxud xidmət
nö vü yaradılmalıdır. Məsələn, kompyuterin yeni modeli, yeni texnologiya, təmir
olunmuş məktəb və s. uyğun layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində yaradılır.
Layihədə iştirak edən insanların fəaliyyətini düzgün təşkil etmək üçün bu layi-
hənin yerinə yetirilməsi nəticəsində alınacaq məhsulun hansı hissələrdən ibarət
olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Bu baxımdan layihənin strukturu həmin məhsulu təşkil edən elementlər haqqında informasiyanı dəqiq əks etdirməlidir. Mə sə –
lən, kompyuterin hansı bloklardan ibarət olduğunu, yeni texnologiyanın tərkibinə
nələrin daxil olduğunu, məktəbdə nələrin təmirə ehtiyacı olduğunu və s. yaxşı
təsəvvür etmək lazımdır.
Deməli, belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd məhsulun strukturunu əks etdirməkdir.
Onu da qeyd etmək vacibdir ki, layihənin strukturları layihənin müxtəlif
informasiya modelləridir. Strukturlar çox ola bilər və həmin strukturlarda layihənin hansı cəhətini əks etdirmək istəyindən asılıdır. Layihənin strukturunu əyani
təqdim etmək üçün çox zaman qrafik görüntülərdən istifadə olunur. Əksər strukturları iyerarxik sxem, yaxud ağac şəklində göstərmək olar (şəkil 5.4).
Layihənin iyerarxik strukturlarının yaradılması yuxarıdan aşağıya doğru
aparılır. Öncə hər hansı strukturun baş obyekti müəyyən olunur, sonra isə onu
təşkil edən obyektlərin aşkara çıxarılmasına başlanılır. Baş obyektin bu üsulla
tərkib hissələrinə bölünməsinə struktur dekompozisiyası deyilir. Aralıq məqsəd lərin və məhsulun tərkibinin aşkarlanması, layihədəki işlərin tərkibinin müəyyən
olunması, layihənin yerinə yetirilməsinə nəzarətin təşkili kimi layihə strukturları
belə hazırlanır.
İnformasiya modellərinin struktur şəklində hazırlanmasında əsas məqsəd layi hənin uğurla nəticələnməsi üçün aşağıdakı suallara cavab tapmaqdır:
• Niyə? – layihənin məqsədi müəyyən olunur;
• Nə? – layihədə hazırlanan obyekt, məhsul, yaxud xidmət növü müəyyən
olu nur;
• Kim? – layihənin iştirakçıları və onların vəzifələri müəyyən olunur;
• Necə və nə vaxt? – layihə üzrə işlər və icra müddəti müəyyən olunur;
• Necə nəzarət etməli? – işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət üsulları müəyyən
olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, layihənin strukturunun yaradılması iterasiyalı (latın
dilindən tərcümədə “iteratio” – “təkrar” deməkdir) prosesdir. Öncə təqribi strukturlar hazırlanır. Sonra layihənin məqsədləri və vəzifələri dəqiqləşdikcə bu strukturlar tədricən korrektə olunur. Hətta layihənin başlanması haqqında qərar qəbul
edildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun cari
düzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlər
dəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.
Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verirobyektlərinin toplusudur.Deməli, struktur informasiya modelidir, çünki o, xüsusi seçilmiş və sistemləşdirilmiş informasiyanı əks etdirir. İnformasiyanın seçilməsi və təqdim olunması qoyulmuş məqsədə uyğun olaraq həyata keçirilir. Layihəyə müxtəlif cəhətlər dən baxmaqla müxtəlif informasiya modelləri (strukturlar) almaq olar. La yihənin strukturunda əks olunması vacib olan bəzi məqsədlərə baxaq.
1. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində onun başlıca məqsədinə – yeni
məh sulun (məsələn, yeni kompyuter modelinin) yaradılmasına nail olunmalıdır.
Bu məqsədi həyata keçirmək üçün hansı aralıq məqsədlərə nail olunması bilinməlidir. Layihənin uyğun strukturunda bütün aşkarlanmış aralıq məqsədlər, on ların bir-biri ilə və həmçinin, başlıca məqsədlə əlaqələri əks olunmalıdır. Deməli,
belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd layihənin məq səd lərinin
strukturunu əks etdirməkdir.
2. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində hər hansı məhsul, yaxud xidmət
nö vü yaradılmalıdır. Məsələn, kompyuterin yeni modeli, yeni texnologiya, təmir
olunmuş məktəb və s. uyğun layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində yaradılır.
Layihədə iştirak edən insanların fəaliyyətini düzgün təşkil etmək üçün bu layi-
hənin yerinə yetirilməsi nəticəsində alınacaq məhsulun hansı hissələrdən ibarət
olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Bu baxımdan layihənin strukturu həmin məhsulu təşkil edən elementlər haqqında informasiyanı dəqiq əks etdirməlidir. Mə sə –
lən, kompyuterin hansı bloklardan ibarət olduğunu, yeni texnologiyanın tərkibinə
nələrin daxil olduğunu, məktəbdə nələrin təmirə ehtiyacı olduğunu və s. yaxşı
təsəvvür etmək lazımdır.
Deməli, belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd məhsulun strukturunu əks etdirməkdir.
Onu da qeyd etmək vacibdir ki, layihənin strukturları layihənin müxtəlif
informasiya modelləridir. Strukturlar çox ola bilər və həmin strukturlarda layihənin hansı cəhətini əks etdirmək istəyindən asılıdır. Layihənin strukturunu əyani
təqdim etmək üçün çox zaman qrafik görüntülərdən istifadə olunur. Əksər strukturları iyerarxik sxem, yaxud ağac şəklində göstərmək olar (şəkil 5.4).
Layihənin iyerarxik strukturlarının yaradılması yuxarıdan aşağıya doğru
aparılır. Öncə hər hansı strukturun baş obyekti müəyyən olunur, sonra isə onu
təşkil edən obyektlərin aşkara çıxarılmasına başlanılır. Baş obyektin bu üsulla
tərkib hissələrinə bölünməsinə struktur dekompozisiyası deyilir. Aralıq məqsəd lərin və məhsulun tərkibinin aşkarlanması, layihədəki işlərin tərkibinin müəyyən
olunması, layihənin yerinə yetirilməsinə nəzarətin təşkili kimi layihə strukturları
belə hazırlanır.
İnformasiya modellərinin struktur şəklində hazırlanmasında əsas məqsəd layi hənin uğurla nəticələnməsi üçün aşağıdakı suallara cavab tapmaqdır:
• Niyə? – layihənin məqsədi müəyyən olunur;
• Nə? – layihədə hazırlanan obyekt, məhsul, yaxud xidmət növü müəyyən
olu nur;
• Kim? – layihənin iştirakçıları və onların vəzifələri müəyyən olunur;
• Necə və nə vaxt? – layihə üzrə işlər və icra müddəti müəyyən olunur;
• Necə nəzarət etməli? – işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət üsulları müəyyən
olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, layihənin strukturunun yaradılması iterasiyalı (latın
dilindən tərcümədə “iteratio” – “təkrar” deməkdir) prosesdir. Öncə təqribi strukturlar hazırlanır. Sonra layihənin məqsədləri və vəzifələri dəqiqləşdikcə bu strukturlar tədricən korrektə olunur. Hətta layihənin başlanması haqqında qərar qəbul
edildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun cari
düzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlər
dəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.
Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verir1. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində onun başlıca məqsədinə – yeniməh sulun (məsələn, yeni kompyuter modelinin) yaradılmasına nail olunmalıdır.Bu məqsədi həyata keçirmək üçün hansı aralıq məqsədlərə nail olunması bilinməlidir. Layihənin uyğun strukturunda bütün aşkarlanmış aralıq məqsədlər, on ların bir-biri ilə və həmçinin, başlıca məqsədlə əlaqələri əks olunmalıdır. Deməli,belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd layihənin məq səd lərinin
strukturunu əks etdirməkdir.
2. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində hər hansı məhsul, yaxud xidmət
nö vü yaradılmalıdır. Məsələn, kompyuterin yeni modeli, yeni texnologiya, təmir
olunmuş məktəb və s. uyğun layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində yaradılır.
Layihədə iştirak edən insanların fəaliyyətini düzgün təşkil etmək üçün bu layi-
hənin yerinə yetirilməsi nəticəsində alınacaq məhsulun hansı hissələrdən ibarət
olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Bu baxımdan layihənin strukturu həmin məhsulu təşkil edən elementlər haqqında informasiyanı dəqiq əks etdirməlidir. Mə sə –
lən, kompyuterin hansı bloklardan ibarət olduğunu, yeni texnologiyanın tərkibinə
nələrin daxil olduğunu, məktəbdə nələrin təmirə ehtiyacı olduğunu və s. yaxşı
təsəvvür etmək lazımdır.
Deməli, belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd məhsulun strukturunu əks etdirməkdir.
Onu da qeyd etmək vacibdir ki, layihənin strukturları layihənin müxtəlif
informasiya modelləridir. Strukturlar çox ola bilər və həmin strukturlarda layihənin hansı cəhətini əks etdirmək istəyindən asılıdır. Layihənin strukturunu əyani
təqdim etmək üçün çox zaman qrafik görüntülərdən istifadə olunur. Əksər strukturları iyerarxik sxem, yaxud ağac şəklində göstərmək olar (şəkil 5.4).
Layihənin iyerarxik strukturlarının yaradılması yuxarıdan aşağıya doğru
aparılır. Öncə hər hansı strukturun baş obyekti müəyyən olunur, sonra isə onu
təşkil edən obyektlərin aşkara çıxarılmasına başlanılır. Baş obyektin bu üsulla
tərkib hissələrinə bölünməsinə struktur dekompozisiyası deyilir. Aralıq məqsəd lərin və məhsulun tərkibinin aşkarlanması, layihədəki işlərin tərkibinin müəyyən
olunması, layihənin yerinə yetirilməsinə nəzarətin təşkili kimi layihə strukturları
belə hazırlanır.
İnformasiya modellərinin struktur şəklində hazırlanmasında əsas məqsəd layi hənin uğurla nəticələnməsi üçün aşağıdakı suallara cavab tapmaqdır:
• Niyə? – layihənin məqsədi müəyyən olunur;
• Nə? – layihədə hazırlanan obyekt, məhsul, yaxud xidmət növü müəyyən
olu nur;
• Kim? – layihənin iştirakçıları və onların vəzifələri müəyyən olunur;
• Necə və nə vaxt? – layihə üzrə işlər və icra müddəti müəyyən olunur;
• Necə nəzarət etməli? – işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət üsulları müəyyən
olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, layihənin strukturunun yaradılması iterasiyalı (latın
dilindən tərcümədə “iteratio” – “təkrar” deməkdir) prosesdir. Öncə təqribi strukturlar hazırlanır. Sonra layihənin məqsədləri və vəzifələri dəqiqləşdikcə bu strukturlar tədricən korrektə olunur. Hətta layihənin başlanması haqqında qərar qəbul
edildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun cari
düzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlər
dəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.
Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verirstrukturunu əks etdirməkdir.2. Layihənin yerinə yetirilməsi nəticəsində hər hansı məhsul, yaxud xidmətnö vü yaradılmalıdır. Məsələn, kompyuterin yeni modeli, yeni texnologiya, təmirolunmuş məktəb və s. uyğun layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində yaradılır.Layihədə iştirak edən insanların fəaliyyətini düzgün təşkil etmək üçün bu layi-
hənin yerinə yetirilməsi nəticəsində alınacaq məhsulun hansı hissələrdən ibarətolduğunu müəyyən etmək lazımdır. Bu baxımdan layihənin strukturu həmin məhsulu təşkil edən elementlər haqqında informasiyanı dəqiq əks etdirməlidir. Mə sə -lən, kompyuterin hansı bloklardan ibarət olduğunu, yeni texnologiyanın tərkibinənələrin daxil olduğunu, məktəbdə nələrin təmirə ehtiyacı olduğunu və s. yaxşıtəsəvvür etmək lazımdır.Deməli, belə informasiya modelinin yaradılmasında məqsəd məhsulun strukturunu əks etdirməkdir.
Onu da qeyd etmək vacibdir ki, layihənin strukturları layihənin müxtəlif
informasiya modelləridir. Strukturlar çox ola bilər və həmin strukturlarda layihənin hansı cəhətini əks etdirmək istəyindən asılıdır. Layihənin strukturunu əyani
təqdim etmək üçün çox zaman qrafik görüntülərdən istifadə olunur. Əksər strukturları iyerarxik sxem, yaxud ağac şəklində göstərmək olar (şəkil 5.4).
Layihənin iyerarxik strukturlarının yaradılması yuxarıdan aşağıya doğru
aparılır. Öncə hər hansı strukturun baş obyekti müəyyən olunur, sonra isə onu
təşkil edən obyektlərin aşkara çıxarılmasına başlanılır. Baş obyektin bu üsulla
tərkib hissələrinə bölünməsinə struktur dekompozisiyası deyilir. Aralıq məqsəd lərin və məhsulun tərkibinin aşkarlanması, layihədəki işlərin tərkibinin müəyyən
olunması, layihənin yerinə yetirilməsinə nəzarətin təşkili kimi layihə strukturları
belə hazırlanır.
İnformasiya modellərinin struktur şəklində hazırlanmasında əsas məqsəd layi hənin uğurla nəticələnməsi üçün aşağıdakı suallara cavab tapmaqdır:
• Niyə? – layihənin məqsədi müəyyən olunur;
• Nə? – layihədə hazırlanan obyekt, məhsul, yaxud xidmət növü müəyyən
olu nur;
• Kim? – layihənin iştirakçıları və onların vəzifələri müəyyən olunur;
• Necə və nə vaxt? – layihə üzrə işlər və icra müddəti müəyyən olunur;
• Necə nəzarət etməli? – işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət üsulları müəyyən
olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, layihənin strukturunun yaradılması iterasiyalı (latın
dilindən tərcümədə “iteratio” – “təkrar” deməkdir) prosesdir. Öncə təqribi strukturlar hazırlanır. Sonra layihənin məqsədləri və vəzifələri dəqiqləşdikcə bu strukturlar tədricən korrektə olunur. Hətta layihənin başlanması haqqında qərar qəbul
edildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun cari
düzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlər
dəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.
Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verirOnu da qeyd etmək vacibdir ki, layihənin strukturları layihənin müxtəlifinformasiya modelləridir. Strukturlar çox ola bilər və həmin strukturlarda layihənin hansı cəhətini əks etdirmək istəyindən asılıdır. Layihənin strukturunu əyanitəqdim etmək üçün çox zaman qrafik görüntülərdən istifadə olunur. Əksər strukturları iyerarxik sxem, yaxud ağac şəklində göstərmək olar (şəkil 5.4).Layihənin iyerarxik strukturlarının yaradılması yuxarıdan aşağıya doğruaparılır. Öncə hər hansı strukturun baş obyekti müəyyən olunur, sonra isə onutəşkil edən obyektlərin aşkara çıxarılmasına başlanılır. Baş obyektin bu üsullatərkib hissələrinə bölünməsinə struktur dekompozisiyası deyilir. Aralıq məqsəd lərin və məhsulun tərkibinin aşkarlanması, layihədəki işlərin tərkibinin müəyyən
olunması, layihənin yerinə yetirilməsinə nəzarətin təşkili kimi layihə strukturları
belə hazırlanır.
İnformasiya modellərinin struktur şəklində hazırlanmasında əsas məqsəd layi hənin uğurla nəticələnməsi üçün aşağıdakı suallara cavab tapmaqdır:
• Niyə? – layihənin məqsədi müəyyən olunur;
• Nə? – layihədə hazırlanan obyekt, məhsul, yaxud xidmət növü müəyyən
olu nur;
• Kim? – layihənin iştirakçıları və onların vəzifələri müəyyən olunur;
• Necə və nə vaxt? – layihə üzrə işlər və icra müddəti müəyyən olunur;
• Necə nəzarət etməli? – işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət üsulları müəyyən
olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, layihənin strukturunun yaradılması iterasiyalı (latın
dilindən tərcümədə “iteratio” – “təkrar” deməkdir) prosesdir. Öncə təqribi strukturlar hazırlanır. Sonra layihənin məqsədləri və vəzifələri dəqiqləşdikcə bu strukturlar tədricən korrektə olunur. Hətta layihənin başlanması haqqında qərar qəbul
edildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun cari
düzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlər
dəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.
Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verirolunması, layihənin yerinə yetirilməsinə nəzarətin təşkili kimi layihə strukturlarıbelə hazırlanır.
İnformasiya modellərinin struktur şəklində hazırlanmasında əsas məqsəd layi hənin uğurla nəticələnməsi üçün aşağıdakı suallara cavab tapmaqdır:• Niyə? – layihənin məqsədi müəyyən olunur;• Nə? – layihədə hazırlanan obyekt, məhsul, yaxud xidmət növü müəyyənolu nur;
• Kim? – layihənin iştirakçıları və onların vəzifələri müəyyən olunur;• Necə və nə vaxt? – layihə üzrə işlər və icra müddəti müəyyən olunur;• Necə nəzarət etməli? – işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət üsulları müəyyənolunur.Nəzərə almaq lazımdır ki, layihənin strukturunun yaradılması iterasiyalı (latındilindən tərcümədə “iteratio” – “təkrar” deməkdir) prosesdir. Öncə təqribi strukturlar hazırlanır. Sonra layihənin məqsədləri və vəzifələri dəqiqləşdikcə bu strukturlar tədricən korrektə olunur. Hətta layihənin başlanması haqqında qərar qəbul
edildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun cari
düzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlər
dəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.
Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan veriredildikdən sonra da yaranan vəziyyətdən asılı olaraq istənilən strukturun caridüzəlişləri mümkündür. Beləliklə, layihənin icrasının gedişində struktur sxemlərdəfələrlə dəyişdirilə və təkmilləşdirilə bilər.Nəzarət və təhlil. Bu mərhələnin başlıca məqsədi layihənin fəaliyyət planının
yerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hər
hansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi sə
olunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavə
resurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.
Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki və
plan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.
İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan veriryerinə yetirilməsini təmin etməkdir. Layihənin icrasına nəzarət etmək üçün hərhansı mərhələdə alınmış nəticələr planda nəzərdə tutulmuş nəticələrlə müqayi səolunur. Əgər müqayisə nəticəsində fərqlər aşkarlanarsa, onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər planı hazırlanır. Məsələn, belə tədbirlər kimi əlavəresurs ların cəlb olunması, yaxud bəzi işlərin yekunlaşma tarixlərində dəyişikliklər edilməsi təklif oluna bilər.Layihəyə nəzarət mütəmadi olaraq vaxtaşırı həyata keçirilməlidir. Faktiki vəplan göstəriciləri arasındakı fərqlərin vaxtında aradan qaldırılması çox vacibdir.İşin yerinə yetirilməsinə müntəzəm olaraq nəzarət edilməsi onun başaçatma müddətini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verir.
Mənbə: http://ks-211.blogspot.com/
Yazar: Resat999
