Gücləndiricilər

Gücləndirici nədir? Gücləndirici – giriş siqnalını xarici qida mənbəyinin enerjisi hesabına gücləndirici elementin (tranzistorun) köməyi ilə gücə  (gərginliyə, cərəyana)  görə artıran qurğuya deyilir. Şək.1-də gücləndiricinin struktur sxemi verilmişdir. Burada 1-giriş siqnal mənbəyi, 2-gücləndirici element, 3- xarici qida mənbəyi, 4- yükdür

Burada  stabilləşdirilmiş sabit cərəyan enerjisinin  qida mənbəyindən istifadə olunur. Giriş siqnal harmonik, düzbucaqlı, ücbucaqlı və sair formalı E.H.Q, cərəyan və yaxud gücdən ibarətdir.      Gücləndiricinin yük müqaviməti  isə passiv, xətti  dördqütblü  elementdir. Gücləndirici element qeyri- xətti  dörtqütblü  aktiv element olub iki giriş və iki çıxışa malikdir.Qida mənbəyindən verilmiş elektrik enerjisini çıxış siqnalının enerjisinə cevrilir. Nəticədə tranzistorun daxili  müqaviməti dəyişdiyindən çıxışda həmin siqnal gücə  (cərəyana , gərginliyə)  çevrilir və çıxışına qoşulmuş yükə tətbiq olunur. Məsələn giriş siqnalı fasiləsiz sinisoidal siqnaldan ibarətdirsə, yəni a= A_msin(ωt+ψ)  qanunu ilə dəyişir . Burada, a və A_m müvafiq olaraq ani və amplitud qiymətlərdir, ω – isə bucaq sürəti olub  ( san.^-1) ilə, ψ-rəqsin başlanğıc fazası, t- isə  siqnalın keçməsinə sərf olunan vaxt olub (san) ilə ölçülür. Gücləndiricilərin  şərti işarələri anşağıdakı şək.2.a, b və d-də göstərilmişdir

Gücləndiricilərin iş rejimləri.

Bütün gücləndiriciləri  iş rejimlərinə görə iki növ olurlar:

• xətti iş rejimində işləyən gücləndiricilər və
• qeyri –xətti iş rejimində işləyən gücləndiricilər.

 Xətti rejimdə işləyən gücləndiricilər elə gücləndiricilərə deyilir ki, onun çıxış siqnalının forması giriş siqnalının formasına yaxın olsun və siqnalın formasının təhrif olunması ən minimal həddə olsun.

 Güclənmə əmsalları amplitud yaxud cərəyan və gərginliyin təsiredici qiymətlərinə əsasən hesablanır.

Xətti rejimdə işləyən gücləndiricinin vacib xarakteristikası amplitud – tezlik  xarakteristikası adlanır. Bu xarakteristika məlumdur ki, sinisoidal giriş siqnalının  tezlikdən asıllığını əks etdirir. Xətti rejimdə işləyən gücləndiricilər: yavaş dəyişən siqnal gücləndiricisi (sabit cərəyan gücləndiricisi- SCG) a), səs tezlikli gücləndirici (STG) b) , yüksək tezlikli gücləndirici (YTG) c),  enlizolaqlı gücləndirici (EZG) d) və dar zolaqlı gücləndiricilər (DZG) e) mövcutdurlar.  Bu gücləndiricilərin  amplitud – tezlik xarakteristikaları şək.3-də əks olunmuşdur.

Qeyri xətti iş rejiminə görə gücləndiricilərin  girişində siqnalın   qiyməti   ani   müddətdə  kəsilirsə belə gücləndirici qeyri xətti və impuls gücləndiriciləri adlanırlar. Belə gücləndiricilərdən giriş siqnalını sinisoidal və impuls siqnalına cevirmək üçün istifadə olunurlar. Gücləndiricinin bu növlərinə növbəti mühazirəmizdə baxacağıq (gücləndiricinin acar rejimi, gücləndiricilərin impuls rejimləri və s.)

1. Gücləndiricinin tezliklərə görə növləri:

• aşağı tezlik diapazonlu gücləndiricilər (ATG),  tezlik diapazonu 10Hs-dən 100kHs-ə qədər işləyən gücləndiricilər aid edilir. Buraya həmçinin səs tezlikli gücləndiricilər də daxildir,onların tezlik diapazonları 20Hs-dən 20kHs-ə qədər olur.Televiziya siqnallarının tezlik zolağı isə 50Hs – ilə 5-8MHs diapazonundadır.
• yüksək tezlikli  gücləndiricilər (YTG), tezlik diapazonu 100kHs- dən 100MHs-ə  qədər işləyən gücləndiricilər aid edilir.
• sabit cərəyan gücləndiricisi (SCG), tezlik diapazonu  0 Hs-dən 100kHs-ə qədər işləyən gücləndiricilər aid edilir.
• impuls gücləndiricisi (İG)  1kHs-dən 100kHs-ə qədərki diapazonda işləyən gücləndiricilərdir. Bu gücləndiricilərə enlizolaqlı  və vidiogücləndiricilər aid edilir.
• seçici və rezonans gücləndiricilər, onlar dar zolaqlı tezlik  diapazonunda işləyirlər.

2. Gücləndirilən fiziki kəmiyyətin növünə görə:

• cərəyan gücləndiricisi
• gərginlik gücləndiricisi
• güc gücləndiricisi

3.Gücləndirilən siqnalın xarakterinə görə :

• harmonik siqnal gücləndiricisi
• impuls siqnal gücləndiricisi və.s

4.Çıxış siqnalının spektral tezliyinin eninə görə:

• enlizolaqlı gücləndirici
• darzolaqlı (rezonans) gücləndiricisi

    5.Tranzistorun qoşulma sxemindən asılı olaraq:

• ümumi emitterli gücləndirici (ÜE)
• ümumi kollektorlu gücləndirici (ÜK)
• ümumi bazalı gücləndirici (ÜB)

Tranzistordan keçən giriş siqnalı cərəyanla idarə olunur. Bu cərəyan eyni zamanda yükdəki gərginliyi idarə edir.Tranzistor dövrəsi   elə hesablanmalıdır  ki,  mənbədən götürülmüş qida gərginliyi güclənmiş çıxış siqnal  gərginliyinə çevrilərək  ( Ry)  yükə tətbiq olunsun. Tranzistor burada  gücləndirici qurğu rolunu oynayır. Tranzistorun üç  növ qoşulma sxemi mövcutdur: ÜB, ÜE və ÜK və unipolyar tranzistorlarda isə ümumi mənbəli (ÜM), ümumi mənsəbli (ÜMb) və ümumi idarəedicili (Üİ)olurlar.  Bu birləşmələr zamanı üç elektrodlardan biri, ümumi- yerlə, digər ikisi isə giriş və çıxışa qoşulur. Qoşulma sxemlərinin hər birinin ayrılıqda üstün və catışmayan cəhətləri mövcutdur. ÜK sxemindən adətən  giriş və çıxışın  impadensiyasını  (tam müqaviməti)  uyğunlaşdırmaq üçün istifadə olunur.Aşağıdakı cədvəl 1- də tranzistor qoşulma sxemlərindən asılı olaraq  əsas göstəriciləri əks olunmuşdur.

                                                         Cədvəl 1.

                                  Cədvəl 2.

6. Qoşulduğu kaskadlarının sayına görə:

• birkaskadlı gücləndirici
• çoxkaskadlı gücləndirici (əvvəlinci kaskad gücləndiricisi, aralıq kaskad gücləndiricisi və çıxış kaskad gücləndiricisi )

7.Kaskadların qoşulma üsullarına görə və yükə görə gücləndiricilər:

• rezistiv (qalvanik) gücləndirici
• tutum əlaqəli gücləndirici
• transformator əlaqəli gücləndirici.

III. Gücləndiricinin əsas parametirləri:

1.Güclənmə əmsalı. K_u= U_cıx/ U_gir   (1)

Tələb olunan yükə  güclənmə  əmsalı kifayət etməzsə onda çoxkaskadlı gücləndiricilərdən istifadə olunur. Çoxkaskadlı gücləndiricinin struktur təsviri şək.4-də verilmişdir.

Çoxkaskadlı  gücləndiricilərdə  güclənmə əmsalı ayrılıqda hər bir kaskadın güclənmə əmsalı hasilinə bərabərdir.  Məsələn gərginlik gücləndiricisi üçün:

                                   K_ü =K₁K₂ … K_n   (2)   belə ifadə olunur.

Bu  (2) düsturunu  detsibellə^ı  ifadə  edərək  loqarifmləsək onda aşağıdakı tənliyi alarıq,

                                  lgK_ü(dB)= lgK₁(dB)+ lgK₂(dB)+ … +lgK_n(dB)  (3)  və yaxudda

                                  K(dB)= K₁ (dB) + K₂ (dB) + … +  K_n (dB)       (4)  alınar.

İndi isə ayrılıqda hər bir kəmiyyətlərə görə güclənmə əmsallarını nəzərdən keçirək.

• gücə görə güclənmə əmsalı

                                   K_p=10 lg(P_çıx/P_gir)=10 lgK_p  (5)

• gərginliyə görə güclənmə əmsalı   

                                   K_u=20 lg(U_çıx/U_gir)     (6)   və

• ,cərəyana görə güclənmə əmsalı

                                    K_i=20 lg(İ_çıx/İ_gir)         (7)    belə ifadə olunurlar.

Güclənmə böyük olduğundan onu loqarifmik miqyasla götürmək daha rahatdır. Ona görə də aşağıda Bellə bağlı qısaca anlayış verək.

Bel –rabitə sahəsinin mütəxəsisi olmuşdur. Desibel – iki gücün nisbətini xarakterize edir.Cədvəl 3-də gücə görə cədvəl 4-də isə cərəyan və gərginliyə görə dB –lə ifadəsi verilmişdir.

Cədvəl 3.          

    Cədvəl 4.

2. Gücləndiricinin giriş və çıxış müqavimətləri.  R_g və R_çıx.

Gücləndiricinin giriş parametirləri: U_g gərginliyi və İ_g giriş cərəyanı gücləndiricinin girişini xarakterizə edir; P_g siqnalın giriş gücü başa düşülür və hansı kı, yükə verilmış gərginliyin, cərəyanın və gücün qiymətlərini; Z_g -isə gücləndiricinin giriş müqavimətini  müəyyən edir.

Giriş müqaviməti kompleks  şəkildə  adətən praktiki olaraq aktiv  götürülür və P_g olur. Gücləndiricinin girişinə qoşulmuş generator siqnal mənbəyi U_ge  E.H.Q.və daxili müqaviməti Z_ge-olur. Praktiki olaraq gücləndiricinin Z_g ilə Z_ge -nin qiymətləri böyük məna kəsb edir. Əgər Z <<Zg olarsa onda U_g =~ Uge olar.  Əgər Z_ge >> Zg  olarsa  İg =~ Ige  olar.

Giriş   müqavimətlərini belə təyin edə bilərik:

                                  R_g= R₁= (U₁/İ₁) R_y= const.                 (8)

İndi isə gücləndiricinin çıxış parametirlərini nəzərdən keçirək: burada Pç gücü hansı ki, gücləndiricinin çıxışında yükə ötürülür,Uç gərginliyi və İçıx cərəyanıdır. Eyni ilə gücləndiricinin çıxışındakı Zç müqavimətinin Zy müqaviməti ilə münasibətini əks etdirir. Əgər Zy olarsa çıxış dövrəsi gücləndiricinin gərginliyi gücləndirməsi rejiminə Zy  olarsa isə cərəyanı gücləndirmə rejiminə cevrilir.

Çıxış müqavimətlərini belə təyin edə bilərik:

                                 R_çıx= R₂= (U_çıx._y-U_çıx)/İ_çıx =U_2y/İ_2q             (9)

əgər yük müqaviməti R_y= ∞  olarsa  onda  U_2y   – isə gücləndiricinin yüksüz işləmə rejimində çıxış   gərginliy əsas rol ounayır.  Əgəryük müqaviməti R_y=0 olarsa  onda   İ_2q–qısa isə qapanma cərəyanı  əsas rol oynayır. Həmçinin giriş və çıxış müqavimətlərini siqnal mənbəyinin müqaviməti ilə müqayisə etməklə gücləndiricinin cərəyan , gərginlik yaxud güc gücləndiricisi olduğunu müəyyən etmək olur. Məsələn, Rg≫Rs.m. olarsa gərginlik gücləndiricisidir Rg  cərəyan gücləndiricisidir və  güc cücləndiricisidi.  Gücləndiricinin girişindəki Cg –giriş tutumu müqavimətin reaktiv komponenti gücləndiricinin işçi tezlik diapazonuna təsir göstərir.

Gücləndiricinin çıxış parametirləri dedikdə Uç. gərginliyi Iç-cərəyanı, Pç –gücü və Rç müqavimətidir. Rç –müqaviməti yük müqavimətindən kiçik olsa yaxşıdır. Giriş və çıxış müqavimətləri həmçinin reaktiv müqavimətlərdən də ibarət ola bilərlər. Məlumdur ki, onlar tam müqavimətlərlə hesablanırlar, yəni aktiv və reaktiv müqavimətlərin kvadratları cəminin kökü.

3.Gücləndiricinin çıxış gücü. 

                                                  P_çıx= U²_çıx/R        (10)

  İstənilən qədər gücləndiricinin çıxış gücünü artırmaq mümkün deyil belə ki, çıxış gərginliyi artdıqca  siqnalda təhrif yaranmağa başlayır. Bu cürə təhriflər  gücləndirici  elementin qeyri xətti xarakteristikası  hesabına baş verir. Ona görə də  nominal çıxış gərginliyi işlədilir. Yəni çıxış gücünün  həddən artıq böyük olmaması o qədər də sərfəli olmur, çünki çıxışdakı siqnal təhrifli  alınır.

4. Gücləndiricinin   F.İ.Ə. – lı .  Gücləndiricinin ekonomik cəhətcə  keyfiyyətli işləməsinin göstəricisidir.                     

P_çıx çıxış gücü, P_o –işə  ümumi gücüdür.

5. Gücləndiricinin məxsusi küyün yaranması səbəbləri.

Bu məxsusi küyün səviyyəsi aşağıdakı elementlərdən asılıdır:

•  passiv elementlərin:  müqavimətin, kondensatorun və  elementlərin qızması zamanı  yaranan istilik  küyünü.
• gücləndirici elementin  yaratdığı küy.
• qida mənbəyinin gərginliyinin döyünməsi hesabına yaranan küy  və.s.

6. Gücləndiricinin tezlik buraxma diapazonu və yaxud  buraxma zolağı.

Çıxış gərginliyinin  öz maksimal qiymətindən 0,7V – a qədər azalması intervalı tezlik zolağını verir.

7. Gücləndiricilərdə  siqnalın  təhrifolunma əmsalı.

Gücləndirici qurğuda güclənmə rolunu oynayan  tranzistorların qeyri- xətti xarakteristikası hesabına baş verir. Qeyri -xətti təhrif əmsalı (və ya harmonik əmsalı)  yüksək harmonik tərkibli siqnalların spektirlərinin yaranması hesabına  baş verir. Bu təhrifolunma əmsalı aşağıdakı ifadə ilə təyin olunur.

2.Gücləndiricilərdə  dinamik diapazon

Gücləndiricinin dinamik diapazonu dedikdə gücləndiricinin giriş max. qiymətinin giriş min. qiymətinə olan  nisbəti başa düşülür.

IV. Gücləndiricilərin əsas xarakteristikaları:

1.Tezlik və faza xarakteristikası.

Güclənmə əmsalının  modulu və arqumenti gücləndiricinin sxeminin  parametirlərindən, həmçinin güclənən siqnalın tezliyindən asılıdır. Bu asıllığı tezliyə və faza  xarakteristikasına görə müəyyən etmək olar.

• Tezlik xarakteristikası gücləndiricinin  güclənmə əmsalının modulunun K giriş siqnalının f  ( yaxud  ω =2пf)tezliyindən asıllığını xarakterizə edir. Şək.6-da tezlik xarakteristikası verilmişdir.

2.Faz  xarakteristikası.

3.Amplitud  xarakteristikası.

Çıxış siqnalının amplitudasının giriş siqnalının amplitudasından asıllığı amplitud xarakteristikası adlanır və belə ifadə olunur U_çıx=f(U_g). Şək.6 – da  göstərilmiş əyridə 1 nöqtəsi təhrif siqnalının uyğun gəlir U_g=0 olduğu haldadır, 2-nöqtəsində minimal giriş gərginliyi var U_min , hansı ki bu halda çıxışda təhrif siqnalı ilə çıxış gərginliyini ayırmaq mümkündür. 2-3 məsafəsi gücləndiricinin işçi sahəsi sayılır və burada çıxış gərginliyi ilə giriş gərginliyinin mütanasibliyi saxlanılır. 3- nöqtəsində giriş siqnalının təhrif olunması müşahidə olunur. Bu təhrifolunma gördüyümüz kimi (12) –ifadəsi ilə təyin edilir. Giriş siqnalının işçi ammpllitud diapazonunda (U_{gir min} ÷ U_{gir max} ) xarakteristika xəttidir.  Bu xəttin maililiyi isə verilmiş tezlikdə gücləndiricinin güclənmə əmsalının qiyməti ilə təyin olunur. Əgər giriş gərginliyi minimal qiymətdən kiçik olarsa, gücləndiricinin çıxışındakı gərginlik onun məxsusi küylərinə aid gərginliklə təyin olunur. Gücləndiricidə küylər əsasən onun aktiv və passiv elementlərində yaranan çatışmamazlıqlarla əlaqədardır. Buna səbəb isə qida mənbəyi gərginliyindəki döyünmələr, həmçinin də elementlərin matertialının strukturundakı qeyri-bircinsliliyidir  və  zaman  ərzindəki dövrədəki elektriki cərəyanının qeyri-sabitliyidir.Əgər giriş gərginliyi  U_girmax >U_çıxmax  olarsa, giriş və çıxış gərginlikləri arasındakı mütənasiblik pozulur.  Bu da gücləndiricinin aktiv elementi olan tranzistorun  giriş və çıxış cərəyanları arasındakı mütənasib asılılığın pozulması ilə əlaqədardır. İdeal gücləndiricilər üçün isə Uç=kUg our , yəni gücləndirici ideal halda təhrif siqnalı olmadığından onun amplituq xarakteristikası xətti olub kordinat başlanğıcından kecir. Gücləndiricinin maksimal və minimal gərginliyi gücləndirmək xüsusiyyəti onun mühüm göstəricilərindən biri olan dinamiki diapazonunu əks etdirməsidir. Dinamiki diapazonun miqdarının qiymətləndirilməsi qeyri-xətti təhriflər tranzistorun giriş xarakteristikalarının qeyri-xəttiliyi ilə əlaqədardır. Qeyri-xətti təhriflərin olması zamanı gücləndirilən siqnalin birinci harmonikanın cərəyanından və ikincidən başlayaraq yüksək harmonikaların cərəyanlarından ibarətdir. Qeyri-xətti təhriflərin səviyyəsi harmonik əmsalla qiymətləndirilir.  Bu əmsal yüksək harmonikaların yaratdığı  gücün əhəmiyyətli gücə olan nisbəti ilə təyin olunur. Çoxkaskadlı gücləndiricilərin gücləndirmə  əmsalı ayrı-ayrı kaskadların gücləndirmə əmsalları cəminə bərabərdir..

4. Amplitud – tezlik xarakteristikası (ATX).

Çıxış siqnalının ampilitudunun yaxud güclənmə əmsalının  tezlikdən asıllığına  amplitud- tezlik xarakteristikası deyilir.  Amplitud-tezlik xarakteristikasından  göründüyü kimi gücləndirmə əmsalının modulu müxtəlif tezliklərdə mürəkkəb giriş siqnalının təşkiledicilərini qeyri-bərabər gücləndirdiyi üçün müxtəlif qiymətlərə malikdir. Bu cəhətdən də çıxış siqnalının forması giriş siqnalının formasından fərqlənə bilər. Belə təhriflər tezlik təhrifləri adlanır. Tezlik təhriflərinin yaranmasına səbəb gücləndiricinin reaktiv elementləri ilə əlaqədərdir, yəni induktivlik və tutum elementlərinin sayəsində yarana bilir. Bu elementlərin müqavimətləri, həmçinin də yarımkeçirici aktiv elementlərin fiziki parametrləri tezlikdən asılı olur. Tezlik təhrifləri tezlik təhrif əmsalı ilə ifadə olunur.

                                         M=K_u0/K_uf       (14)

Tezlik təhrif əmsalı əsasən sərhəd tezliklərində müəyyən edilir. Bu tezlikər gücləndiricinin şərti tezlik buraxma zolağı olub belə ifadə olunur.

                                           Δf=f_{y sər} – f_{a sər}      (15)

                                          U_çıx =f(F) əgər U_g= const.        (16)  olarsa   eyni zamanda

                                          K_n= f(F) əgər U_g= const .         (17)   olar.  

Güclənmə əmsalının tezlikdən asıllığı tezliyə görə təhrif adlanırır. Radiotexnikada daha çox normalaşdırılmış ATX – ndan istifadə olunur.

5. Gücləndiricinin faz-tezlik xarakteristikası. Giriş və çıxış siqnalının fazalar arasındakı fərqin tezlikdən asıllığını xarakterizə edir və belə ifadə olunur φ = f(F) . φ bucağının müsbət qiymətləri gərginliyi qabaqlamasını , əks qiymətləri isə çıxış gərginliyini giriş gərginliyinə nisbətən geri qalmasını göstərir.  Qeyd edək ki, faza sürüşməsi gücləndiricinin reaktiv elementlərinin olması ilə əlaqədardır. Gücləndiricinin aktiv elementlərindən istifadə  180˚-lik faza sürüşməsi verməsinə baxmayaraq  onlar  nəzərə  alınmır . Faza-tezlik xarakteristikası üzrə gücləndiriciyə daxil edilən faza təhrifləri qiymətləndirilir. Bu təhriflər mürəkkəb siqnalın ayrı-ayrı harmonik təşkiledicilərinin arasındakı faza sürüşmələrinin pozulması və gücləndiricinin çıxışında həmin siqnalın formasının dəyişməsilə əlqədardır. Əgər faza bucağı tezliyə mütənasibdirsə, bu halda mürəkkəb siqnalın istənilən harmonikası eyni bir zaman sürüşməsi (τ) əldə edir və faza xarakteristikası φ=-2π/τ sürüşmə yaradır. Bunu  b) qrafikində ştrixli xətlə göstərmişik.  Bu halda gücləndiricidən keçən siqnal zaman ərzində sürüşmüş olur və onun forması dəyişməz qalır. Real faza-tezlik xarakteristikasının qeyri-xəttilik xarakteri mürəkkəb formalı siqnalın ayrı-ayrı harmonik təşkilediciləri üçün zaman intervallarının müxtəlifliyi ilə əlaqədardır.Ona görə də faza təhrifləri tezlik təhrifləri kimi alçaq və yüksək sərhəd tezliklər zolağında qiymətləndirilir.Həm amplitud-tezlik , həm də faza-tezlik xarakteristikalarının müqayisəsindən görünür ki, faza təhrifləri tezlik təhriflərini yaradır.  Hər iki növ təhriflər gücləndirici sxemin xətti elementləri tərəfindən yarandığı üçün xətti təhriflər adlanır.

Şək.8. Gücləndiricinin faz  xarakteristikası.

6. Gücləndiricilərdə xətti təhriflər.

Gücləndirmə əmsalının modulunun tezlikdən asılılığı gücləndiricinin tezlik xarakteristikasını əks etdirir. Dəyişən cərəyan gücləndiricisi üçün amplitud-tezlik və faza-tezlik xarakteristikaları aşağıdakı  qrafiklərdə olduğu kimi təsvir  olunurlar  şək. 9.

7.Gücləndiricidə keçid xarakteristikası.

Gücləndiricilərdə kecid xarakteristikası – gücləndirici qurğunun girişindəki impuls cəbhəsinin  t₀ müddətində müvafiq elektrik parametirinin düşmə qiymətindən çıxış gərginlik  və yaxud cərəyanının  ani qiymətindən asıllığını xarakterizə edir. Bu  xarakteristikalardan qurğunun dinamiki  xüsusiyyətini təyin etmək üçün istifadə olunur. Gücləndiricinin növünə müvafiq  formada keçid xarakteristikası  şək.10-da göstərilmişdir.

 Bu verilmiş  xarakteristikada  gücləndiricinin  iki   parametiri  təyin edilir: t_art- çıxış gərginliyinin artma müddəti     və  ΔU_çıx -çıxış gərginliyinin əvvəlcədən tənzimlənməsi. Hər iki kəmiyyət  yeni  qurulmuş  çıxış  gərginliyinə  nisbətən  təyin  edilir U_çıx. _qur. .  

V.Yarımkeçirici gücləndirici kaskadın funkusional növləri.

Tələb olunan  ardıcıl siqnal güclənməsini təmin etmək üçün birnecə gücləndirici kaskad ardıcıl qoşulur. Gücləndiricilərin  üc ardıcıl funkusional fərqli  struktur  sxemləri göstərilmişdir:

• ilkin gücləndirici,
• aralıq gücləndirici və
• çıxış gücləndirici kaskad

İlkin gücləndirici.

İlkin gücləndirici dedikdə  siqnal mənbəyi ilə gücləndiricini əlaqələndirən  güc kaskadı nəzərdə tutulur. Buna görə də ilkin gücləndiricinin əsas tələbi –giriş siqnalının minimal zəifliyini dərk etməlidir, anlamalıdır.  Bunun üçün ilkin gücləndiricinin R_g –giriş müqaviməti  kifayət qədər böyük olmalıdır. Yəni giriş müqavimətinin qiyməti  ona qoşulmuş siqnal mənbəyinin müqavimətinin qiymətindən  böyük olmalıdır R_g  ≫ R_s. Bu halda gücləndiricinin giriş gərginliyinin dəyişməsi mənbəyin giriş dövrəsinin e.h.q. dəyişməsinə  yaxınlaşır. Ilkin gücləndiriciyə olan  əsas tələb  minimal  təhrif  zamanı  giriş siqnalını güclənməsini tələb etməkdən ibarətdir.

Aralıq  gücləndiricisi.

Aralıq  gücləndiricisi  ilkin  gücləndirici ilə çıxış gücləndiricisi arasında qoşulma rolunu oynayır.  Onun əsas işi ilkin  gücləndirici kaskadın  çıxışı ilə  çıxış gücləndiricisinin girişini əlaqələndirməkdir.

Çıxış gücləndiricisi.

Çıxış gücləndiricisi  təyin olunmuş funksiyanı yerinə yetirmək,  güc gücləndiricisi qurgusunun  çıxışındakı   yük qurgusunun işini təmin etmək üçün  istifadə olunan gücləndirici qurğuya deyilir. Buna  görə  də  ilkin və  aralıq  gücləndiricisindən  fərqli  olaraq  çıxış  gücləndiricisinin çıxış gücü müqayisə olunacaq dərəcədə o qədər də böyük deyildir. Onun əsas parametri  F.İ.Ə. hesab olunur.  Çıxış gücləndiricisi kimi istifadə olunmuş tranzistor üzərindəki güc  gücləndirici bir və  ikitaktlı ola bilər. Birtaktlı güc gücləndiricisindən yük qurğularında  gücü  bir  vata qədər olan  qurğularda istifadə olunurlar.  Gücü  böyük  olan  qurgularda  isə  ikitaktlı  güc gücləndiricilərindən geniş istifadə olunurlar.  Nəticədə onu qeyd etməliyəm ki,  üç müxtəlif  funkusiyalı kaskaddan istifadə etmək o qədərdə vacib deyildir.  Bu kaskadları birləşdirmək də mümkündür. Bir tipli gücləndiricilərdən istifadə etməklə onları reallaşdirmaq mümkündür.

Qeyd: Yazını davam etdirəcəm…

5.Ədəbiyyat.

1. R. T. Hümbətov.  “Eeletronika” II  hissə  Bakı- 2004 ci il.

2. Thomas L.Floyd  “Elektronik devices”  Pearson Education Canada. Lid. 2005.

3.Ю. Ф.Опадчий, О.П.Глудкин, А.И. Гуров,  “Аналоговая  и  цифровая   электроника”      Полный  курс.  Москва  Горячая  Линя – Телеком, 2010 г.

4. Б.Ф.Лаврентъев. “Аналоговая и цифровая  электроника”. Учебное пособие. Йощкар –  Ола 2000.г

5.B.П.Малахов. Электронные цепи непрерывного и импульсного действия.  Киев- Одесса 1991г.

6.   И. И. Алиев. “Виртуалъная  электроника” Москва  Горячая  линя – 2009 г.

7.  Kардашев Ф. М. “Виртуалъная  электроника ”  Москва СОЛОН- пресс 2008 г.

8. L. V. Məmmədov -Dərslik